Pogranicza kulturowe - specyfika, różnorodność, tożsamość mieszkańców

ogólnouniwersyteckie

Zajęcia mają przybliżyć słuchaczom wybrane zagadnienia i problemy dotyczących szeroko rozumianych obszarów pograniczy kulturowych – ich specyfiki i różnorodności. Tematyka zajęć obejmuje wpływ zróżnicowania kulturowego pograniczy na różne zjawiska społeczno-kulturowe zachodzące na tych obszarach, tj. kształtowanie tożsamości mieszkańców, przyczyn i konsekwencji napięć/konfliktów, wyzwań stojących przed edukacją (edukacją międzykulturową, regionalną) itp. Omawiane zagadnienia będą poparte przykładami pograniczy z Polski i Europy.

Tematyka wykładów obejmuje następujące zagadnienia: wprowadzenie teoretyczne dot. terminologii tj. definicje i zakres znaczeniowy pojęcia pogranicze kulturowe, w tym terminów pokrewnych: kresy, region stykowy, region przygraniczny itp.; typy i rodzaje pograniczy; problematyka badawcza dot. pograniczy w geografii oraz w innych dyscyplinach nauki: socjologii, etnografii, pedagogice. Następnie omówione zostaną również kwestie związane z kształtowaniem tożsamości mieszkańców pograniczy: elementy identyfikacji tożsamości (język, etniczność, religia/wyznanie, terytorium); znaczenie języka ojczystego w kształtowaniu tożsamości kulturowej; pozytywne i negatywne aspekty kontaktów przedstawicieli różnych grup kulturowych. Przy tych zagadnieniach zwrócona zostanie uwaga na zróżnicowanie kulturowe Polski (mniejszości etniczne i narodowe) oraz nauczanie języka ojczystego w polskich szkołach. Ponadto na wybranych przykładach (np. postaci R. Rajsa ps. "Bury") przedstawiony zostanie konflikt pamięci zbiorowych. W trakcie wykładu zaprezentowane zostaną przykłady pograniczy kulturowych, m.in. Górny Śląsk, Podlasie). Omówione zostaną m.in. uwarunkowania historyczne kształtowania się wybranych pograniczy, ich specyfika kulturowa, etniczna, wyznaniowa, problemy kształtowania się tożsamości ich mieszkańców, odrębność krajobrazu kulturowego.

Szacowany nakład pracy studenta wynosi łącznie ok. 45-60 godz., w tym: 25-30 godz. stanowi udział studenta w zajęciach; 20 godz. zapoznania się z literaturą przedmiotu, 10 godz. przygotowanie do zaliczenie pisemnego.

Awramiuk A., 2011, Niematerialne aspekty krajobrazu kulturowego pogranicza (na przykładzie wybranych tradycji Podlasia) w. Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego nr 15, s. 323-333,

Awramiuk A. Iwańczak B., 2015, Wizualizacja kartograficzna krajobrazu pogranicza kulturowego – źródła i metody, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, Nr 27, s.95-108

Barwiński M., 2004, Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Barwiński M., 2016, Wielokulturowość we współczesnych polskich badaniach geograficznych i edukacji geograficznej - zarys problematyki, Przegląd Geograficzny, 88, 2, s. 137-157

Moroz A., 2016, Między pamięcią a historią, Konflikt pamięci zbiorowych Polaków i Bialorusinów na przykładzie postaci Romualda Rajsa ps. Bury, IPN

Nikitorowicz J., 1995, Pogranicze tożsamości - edukacja międzykulturowa, Trans Humana, Białystok.

Nikitorowicz J., 2005, Kreowanie tożsamości dziecka, Gdańskie Wyd. Psychologiczne, Gdańsk.

Rykiel Z., 1991, Rozwój regionów stykowych w teorii i w badaniach empirycznych, IGiPZ, Wyd. PAN, Wrocław, Warszawa, Kraków.

Sadowski A., 1995, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Trans Humana, Białystok.

Górecki J., 2006, Świadomość regionalna Polaków mieszkających na Bukowinie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie.

Wielka Encyklopedia Geografii Świata, tom XII, Ludność Świata, 1998, (red.) T. Kaczmarek, T. Koralewski, R. Matkowski, Wyd. Kurpisz, Poznań (wybrane rozdziały).

Wiedza

Po zakończeniu cyklu wykładów studenci potrafią:

- zdefiniować pojęcie pogranicze, kresy, frontier , wskazać różnice znaczeniowe między tymi terminami,

- wymienić i scharakteryzować zakresy znaczeniowe tego terminu (wg. A. Sadowskiego lub J. Nikitorowicza),

- wyjaśnić pojęcie regionu stykowego, opisać mechanizmy powstawania regionu stykowego oraz wymienić przykłady takich obszarów,

- wyjaśnić pojęcia: tożsamość indywidualna, zbiorowa, ojczyzna ideologiczna, ojczyzna prywatna,

- wymienić elementy identyfikacji tożsamości oraz opisać pozytywne i negatywne aspekty kształtowania tożsamości językowej, etnicznej, regionalnej i religijnej/wyznaniowej

- wymienić i scharakteryzować mniejszości narodowe i etniczne zamieszkujące Polskę i wskazać regiony ich występowania,

- wyjaśnić przyczyny rozmieszczenia mniejszości łemkowskiej i ukraińskiej w Polsce,

- wyjaśnić różnice w statystykach dotyczących liczebności poszczególnych mniejszości w Polsce, pochodzących ze spisów powszechnych (2002r. i 2011r.) oraz podawanych przez organizacje reprezentujące mniejszości,

- wyjaśnić znaczenie języka ojczystego (matczynego, rodzinnego) w kształtowaniu tożsamości dziecka,

- omówić, w jaki sposób system edukacji w Polsce wspiera kształcenie dzieci z mniejszości narodowych i etnicznych,

- wyjaśnić różnice między pojęciami edukacja międzykulturowa i wielokulturowa,

- wymienić zadania i cele edukacji międzykulturowej i wielokulturowej,

- wyjaśnić na czym polega powstawanie konfliktu pamięci zbiorowych na przykładach wydarzeń i postaci historycznych, oraz jak pamięć zbiorowa wpływa na życie i działalność (artystyczną, naukową) współczesnych pokoleń,

- opisać przykładowe metody wyznaczania zasięgu pograniczy kulturowych.

Umiejętności.

Po zakończeniu cyklu wykładów studenci potrafią:

- sformułować problemy badawcze związane z rożnymi aspektami poznawczymi pograniczy kulturowych,

- zaproponować sposoby przeciwdziałania napięciom i rozwiązywania konfliktów na tle etnicznym mających miejsce na pograniczach,

- zaplanować działania edukacyjne mające na celu kształtowanie tolerancji i poszanowania innych kultur przez uczniów.

Postawy.

Wykład ma celu kształtowanie u studentów postaw otwartości na inne kultury, tolerancji i poszanowanie innych tradycji i przekonań/wartości. Dostrzegania bogactwa kulturowego Polski i Europy, będącego konsekwencją zróżnicowania regionalnego, etnicznego, religijnego/wyznaniowego oraz znaczenia pograniczy kulturowych w rozwoju zarówno społeczności lokalnych, jak i całych narodów.

Zaliczenie pisemne: test składający się z kilkunastu, krótkich zadań zamkniętych i otwartych, przeprowadzony na ostatnim lub przedostatnim wykładzie. Należy zdobyć co najmniej 50% ogółu punktów, aby uzyskać pozytywną ocenę. Pytania obejmują:

- wiadomości – odtworzenie wiedzy z wykładu oraz zrozumienie zagadnień omawianych w czasie zajęć;

- umiejętności – zastosowanie wiedzy w praktyce.

W końcowej ocenie brana będzie również pod uwagę aktywność studentów w trakcie zajęć. Istnieje możliwość przedstawienia (w formie prezentacji) własnego spojrzenia na omawiane podczas wykładu problemy pograniczy, odwołując się do własnych doświadczeń, spostrzeżeń, przemyśleń (nie jest to jednak obowiązkowe).