Eurazjatyckie eksploracje

ogólnouniwersyteckie

Od uczestników kursu oczekuje się otwartości na refleksję na temat Wschodu, w tym zwłaszcza Rosji, gotowości do poznawania obszarów Azji Środkowej i Wschodniej w aspekcie etnograficznym, ale też historyczno-politycznym, kulturowo-artystycznym, a nawet turystycznym oraz chęci do namysłu nad przebiegiem kulturowych kontaktów między tą częścią świata a Zachodem..

Termin „eurazjatycki” bywa rozumiany m. in. jako wyraz traktowania tej dwóch kontynentów jako jednej całości, bez akcentowania granicy między nimi. W ostatnich latach przypomniał o sobie jednak stuletniej dawności termin „eurazjatyzm” (rosyj. evrazijstvo) – prąd ideologiczny (w tym doktryna geopolityczna), akcentujący swoisty charakter Rosji jako formacji społeczno-kulturowej: wcale nie europejskiej, bo uformowanej z azjatyckim udziałem i stąd odmiennej od obu, tworzącej tym samym oddzielny „kontynent” albo "cywilizację", właśnie „eurazjatycką”. Szczególnie w dzisiejszej putinowskiej Rosji, w konsekwencji agresji na Ukrainę i militarnej konfrontacji ze światem zachodnim, ma miejsce propagandowe odcięcie się od Zachodu, deklarowanie przynależności do Wschodu i wzmożone akcentowanie własnej odrębności, opartej na domniemanych wartościach eurazjatyckich. Warto zatem postawić pytanie, „ile Rosji w Azji, ile Azji w Rosji” i rozpatrzeć tę kwestię z kilku stron.

Zacząć trzeba od przedstawienia etnograficznej mapy Rosji (w maksymalnym, imperialnym kształcie czyli wraz z jej środkowoazjatycką „okrainą”) i takiej charakterystyki wybranych grup etnicznych o azjatyckim rodowodzie, która ukaże ich relacje z Imperium, historię i obecność w kulturze. W następnej kolejności będą przybliżone najciekawsze epizody z dziejów europejskiej eksploracji i penetracji tak rozumianej Eurazji. Kolejny obszar refleksji to nie tyle historia, ile historiografia: jak sami Rosjanie widzą rolę Wschodu w dziejach i kulturze kraju (aktualna debata: tataro-mongolskie jarzmo jako źródło jej fatalnego wielowiekowego despotyzmu czy przeciwnie – wysoce funkcjonalny wzorzec państwowości). Dalej zostanie omówiona kwestia kolonialnego podboju Syberii, a także rosyjska odmiana orientalizmu (w obu aspektach tego terminu – jako fascynacji „Orientem malowniczym” i jako dyskryminującego skrzywienia poznawczego Zachodu).

Tym samym wyjdziemy poza obszar oddziaływań imperium rosyjskiego, wchodząc w wybrane zagadnienia związków Europy z „Azją Daleką”. Zapoznamy się wreszcie z najnowszymi postulatami zrewidowania w antropologii angloamerykańskiego, atlantyckiego podejścia do badania kultur Starego Świata, jakie formułowane jest przez badaczy z Max-Planck-Institute for Social Anthropology, a które również odwołują się do pojęcia eurazjatyzmu.

Na zajęciach będzie położony nacisk na treści uchwytne etnograficznie – materialne obiekty kultury, ale też na historyczne zapisy filmowe, literaturę piękną, materiały źródłowe. Ich zamiarem będzie też wskazanie, jak niektóre z omawianych zagadnień ogólnych uwidaczniają się w skali lokalnej.

Chris Hann, A concept of Eurasia, „Current Anthropology” 57:2016.

John McKenzie, Orientalism. History, theory and the arts, Manchester 1995.

Iwona Massaka, Eurazjatyzm. Z dziejów rosyjskiego misjonizmu, Warszawa 2000.

Jerzy S. Wasilewski, Etnolog w podróży, Warszawa 2024.

Wojciech Zajączkowski, Rosja i narody. Ósmy kontynent. Szkic z dziejów Eurazji, Warszawa 2009.

Osoby uczestniczące w zajęciach pogłębią swoje rozumienie aktualnych procesów politycznych na arenie eurazjatyckiej, w szczególności w Rosji i w jej azjatyckim sąsiedztwie; zapoznają się z interesującymi przykładami wspólnoty i kontaktu kulturowego Europy i Wschodu; rozwiną osobiste upodobania do tamtejszych manifestacji kulturowych i obiektów artystycznych; wprawią się w tym, jak przekazywać w interesujący sposób własną fascynację.

ABSOLWENT ZNA I ROZUMIE

Rozumie złożoność procesów kulturowych w krajach Azji, szczególnie wschodniej i centralnej, także w kontakcie z Europą, zarówno w aspekcie historycznym, jak i współcześnie.

POTRAFI

Przygotować pisemną pracę na temat wybranego zagadnienia, także o charakterze przeglądowym.

Przygotować nowoczesną i atrakcyjną prezentację wybranego materiału o charakterze etnologicznym i kulturowym.

JEST GOTÓW DO

Stosowania metod pracy i ustaleń etnologii/antropologii kulturowej przydatnych dla innych dziedzin humanistyki oraz w niektórych obszarach praktyki społecznej.

Stosowania odpowiednich technik pisarskich i prezentacyjnych, przydatnych w publicznym przekazie.

Rzetelnego pozyskiwania i krytycznej oceny zebranego przez siebie materiału źródłowego, w tym terenowego.

Krytycznej oceny ustaleń i teorii w etnologii/antropologii.

Zaliczenie zajęć na podstawie eseju na temat wybranego zagadnienia związanego z treścią kursu, prezentowanego na zajęciach (najlepiej w postaci audiowizualnej), a na zakończenie złożonego na piśmie (ok. 8 tys. znaków); parokrotnie w trakcie semestru będą zadawane krótkie lektury, a aktywność dyskusyjna będzie dodatkowo premiowana.

Obecność na zajęciach obowiązkowa, dopuszczalne dwie nieusprawiedliwione nieobecności.