Laboratorium. Muzyka, soundscape, turystyka. Antropologia dźwięku na pograniczu polsko-białoruskim w powiecie hajnowskim

monograficzne

Zajmiemy się antropologią dźwięku czyli szybko rozwijającą się poddziedziną nauk społecznych zajmującą się badaniem sposobów poznawania i współtworzenia świata przez dźwięk (Steven Feld). W ramach laboratorium przebadamy lokalne konteksty tworzenia i słuchania muzyki: zespoły ludowe, muzykę cerkiewną, śpiewaków, festiwale i imprezy muzyczne, kolekcje nagrań disco-polo czy lokalne instrumenty muzyczne. Zajmiemy się też ekologią dźwięku, czyli tym jak odgłosy puszczy, miejsc pracy czy obiektów codziennego użytku są przez miejscowych i turystów odbierane i definiowane. Przeanalizujemy to, w jaki sposób elementy lokalnego folkloru i ekologicznego środowiska dźwiękowego są zmieniane w turystyczny produkt.

Terenem badań będzie zróżnicowany etnicznie, religijnie i ekologicznie region powiatu hajnowskiego.

Zajmiemy się antropologią dźwięku czyli szybko rozwijającą się poddziedziną nauk społecznych zajmującą się badaniem sposobów poznawania i współtworzenia świata przez dźwięk (Steven Feld). W ramach laboratorium przebadamy lokalne konteksty tworzenia i słuchania muzyki: zespoły ludowe, muzykę cerkiewną, śpiewaków, festiwale i imprezy muzyczne, kolekcje nagrań disco-polo czy lokalne instrumenty muzyczne. Zajmiemy się też ekologią dźwięku, czyli tym jak odgłosy puszczy, miejsc pracy czy obiektów codziennego użytku są przez miejscowych i turystów odbierane i definiowane. Przeanalizujemy to, w jaki sposób elementy lokalnego folkloru i ekologicznego środowiska dźwiękowego są zmieniane w turystyczny produkt.

Posłużymy się klasycznymi metodami etnograficznymi opartymi na wywiadach i obserwacji uczestniczącej, poszerzonymi o naukę analitycznej pracy nad dźwiękiem (m.in. nagrywanie i montaż).

Podczas pierwszego semestru zajęć skoncentrujemy się na metodologicznym i faktograficznym przygotowaniu do badań. Zapoznamy się więc z historycznym i ekologicznym kontekstem terenu naszych badań. Poszczególne tematy w ramach laboratorium będą realizowane w podgrupach w takich lokalizacjach jak Park Narodowy Puszczy Białowieskiej, miasto Hajnówka, Białowieża, białoruskie i polskie wsie wokół puszczy. Przeanalizujemy badany teren jako przykład etnicznego pogranicza, a także konstruowania środowiska naturalnego i upolitycznienia natury. Zapoznamy się również z muzycznymi stylistykami charakterystycznymi dla badanego terenu, a także antropologicznym spojrzeniem na sztukę i estetykę (w tym ludową).

Najważniejszym celem zajęć podczas pierwszego semestru będzie zapoznanie uczestników z metodami służącymi do badań interesującej nas problematyki dźwięku i muzyki. W tym celu przeanalizujemy najbardziej wartościowe teksty podejmujące problematykę badań nad dźwiękiem.

Na podstawie tych samych tekstów przedstawimy uczestnikom laboratorium trzy problemy teoretyczne, które będziemy rozwijać podczas zajęć i badań w trakcie kolejnych dwóch lat projektu.

1. Pierwszym z nich jest zagadnienie antropologii dźwięku. Będziemy zajmować się tym, jaką społeczną rolę pełni dźwięk i jak współtworzy nasze doświadczenie bycia w świecie? Przedyskutujemy m.in. teorię Stevena Felda o tym, że nasze otoczenie tworzy nas poprzez dźwięk, a jednocześnie dźwięk sprawia, że my również je współtworzymy. Przygotujemy się do badania tego zagadnienia zaznajamiając się z takimi metodami jak spacery dźwiękowe, obserwacja uczestnicząca, wywiady otwarte.

2. Drugi problem teoretyczny związany jest z antropologią sztuki, w szczególności muzyki. Zainteresuje nas to, w jaki sposób ludzie tworzą muzykę, przebadamy jej kontekst materialny, społeczny i symboliczny.

Opierając się na antropologicznej teorii sztuki (m.in. Alfred Gell) nasze horyzonty antropologiczne będą szerokie i gotowe do badania różnych zjawisk od muzyki cerkiewnej przez muzykę ludową, disco polo po lokalne media.

3. Trzecią ważną perspektywą badawczą, również istotną dla badania dźwięku, będzie antropologia turystyki i dziedzictwa, związana z pojęciem utowarowienia. Odpowiada to na pytanie, w jaki sposób elementy lokalnego krajobrazu (lub dźwiękowej ekologii) oraz lokalnej twórczości zostają przekształcone w medialne i rynkowe obiekty. Zajmiemy się przy tym elementami lokalnej oferty turystycznej związanej z dźwiękosferą, lokalnymi festiwalami (np. muzyki cerkiewnej).

Podczas pierwszego semestru zajęcia poruszą następujące tematy (kolejność z wyjątkiem punktu pierwszego może ulec zmianie):

> Wprowadzenie do metod i laboratorium. czym się będziemy zajmować i w jaki sposób? Dlaczego dźwięk, muzyka i jej społeczny kontekst jest najbardziej interesującym zagadnieniem antropologicznym.

> Społeczny i historyczny kontekst powiatu hajnowskiego, w tym:

a. teren narodowego i etnicznego pogranicza,

b. zmiany społeczne w XX wieku,

c. aspekt religijny - prawosławie, ruchy reformatorskie.

> Główne zagadnienia antropologii turystyki.

> Pojęcie utowarowienia i metody pozwalające na badanie tego zjawiska.

> Antropologia dziedzictwa i sposoby jego badania.

> Antropologia dźwięku i metoda fenomenologiczna do badania doświadczenia dźwięku.

> Metoda spaceru dźwiękowego i pojęcie akustycznej ekologii / ekologii muzyki.

> Muzyka jako zagadnienie badawcze. Co unikalnego mają do powiedzenia antropologowie o muzyce i w jaki sposób ją badać?

> Kwestia estetyki ludowej w polskiej i światowej etnografii. Sposoby badania estetyki ludowej.

> Etnomuzykologia pogranicza polsko-białoruskiego

> Kontekst krajobrazowy Puszczy Białowieskiej i jego rola w metodach badań.

> Opracowanie scenariuszy rozmów do pierwszego wyjazdu terenowego.

Przewidujemy, że w ramach laboratorium mogą być realizowane przykładowe tematy:

Lokalne gwiazdy disco polo.

Dźwięk dzwonów w życiu parafii prawosławnej.

W jaki sposób tworzy się festiwal muzyczny - perspektywa antropologiczna.

Puszcza jako symbol, środowisko dźwiękowe i produkt turystyczny

Dźwięk „swojej” (białoruskiej) mowy jako element tożsamości.

Małe studia nagrań.

Twórcy tradycyjnych instrumentów.

Dźwiękosfera lasu, dźwiękosfera tartaku.

(Zaznaczamy, że poszczególne tematy badań będą wspólnie wypracowane podczas badań terenowych na podstawie unikalnych materiałów zebranych przez uczestników laboratorium. Powyższa lista ma charakter orientacyjny i rzecz jasna może stanowić inspirację.)

Feld, Steven, Brenneis, Donald

2004 Doing anthropology in sound, w: American Ethnologist, nr 31, t. 4, s. 461-474.

Frith, Simon

2011 Sceniczne rytuały. O wartości muzyki popularnej, Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Ingold, Tim

2000 Essays on livelihood, dwelling and skill, Routledge, Nowy Jork, s. 243 - 288.

Klekot, E.

2014 Samofolkloryzacja: wspolczesna sztuka ludowa z perspektywy krytyki postkolonialnej, Kultura Wspolczesna nr. 1, t. 80.

MacCannell, D.

2002 Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Warszawa, Muza.

Murray Schafer, R.

2009 Muzyka środowiska, w: Kultura dźwięku. Teksty o muzyce nowoczesnej, pod red. C. Cox, D. Warner, s. 52-64, Gdańsk, Słowo/obraz/terytoria.

Olędzki, Jacek

1963 Tradycyjne poglądy na piękno przyrody w wypowiedziach chłopów Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, w: Polska Sztuka Ludowa - Konteksty, t.17 z.2.

Prasunkiewicz, Dorota

1990 Społeczno Białorusinów polskich. Integracja czy dezintegracja? , w: Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce Litwini, Białorusini, Ukraińcy, pod red. S. Żerańska-Kominek, Wydawnictwo UW, Warszawa.

Prymaka - Oniszk, Aneta

2016 Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Warszawa, Wydawnictwo Czarne.

Reinfuss, Roman

1961 Na marginesie badań sztuki ludowej Białostocczyzny, w: Polska Sztuka Ludowa - Konteksty, t.15 z.3. s. 131 nr 3.

Rojek, C.; Urry, J. red.

1997. Touring Culturures. Transformations of Travel and Theory, Londyn i Nowy Jork, Routledge.

Salazar, N.

2010 The globalisation of heritage through tourism: balancing standardisation and differentiation, w. Labadi, S; Long, C. Heritage and Globalisation. Routledge, str. 130 - 145.

Seeger, Anthony

1987 Why Suya Sing. A Musical Anthropology of Amazonian People, Urbana, Chicago, University of Illinois Press.

Turnbull, Colin

1967 Leśni ludzie, Warszawa, Iskry.

Waszczyńska, Katarzyna

2003 Tożsamość mieszkańców pogranicza polsko-białoruskiego, rejon Puszczy Białowieskiej, W: "Ich małe ojczyzny", red. M. Trojan, Uniwersytet Wrocałwski, Wrocław.

Waszczyńska, Katarzyna, Moroz-Keczyńska, Ewa

2004 Rola dziedzictwa kulturowego w kształtowaniu tożsamości ludności zamieszkującej transgraniczny region Puszczy Białowieskiej, w: Pogranicza i multikulturalizm w warunkach Unii Europejskiej. Implikacje dla wschodniego pogranicza Polski, red. K. Krzysztofek, A. Sadowski, Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

multimedia:

Okkupatsiya. Misterii (film)

2004 reż. Andrei Kudinenko, Białoruś, Holandia, Niemcy.

Prorok Ilja (słuchowisko)

2012 reż. Paweł Łysak, scenariusz: Tadeusz Słobodzianek.

- pełna znajomość metod badań etnograficznych od początkowego przygotowania do badań terenowych po opracowanie tekstu na podstawie badań

- możliwa nauka pracy z dźwiękiem (nagrywania, montowania, miksowania)

- znajomość zagadnień związanych z tematem badań: dźwiękowej ekologii, zagadnień antropologii turystyki i ekonomii, estetyki, sztuki

Student po ukończeniu kursu:

-Posiada podstawowe umiejętności badawcze, obejmujące formułowanie i analizę problemów badawczych, dobór metod i narzędzi badawczych, realizację projektu badawczego, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na interpretowanie zjawisk kulturowych i społecznych;

-Umie samodzielnie przygotować projekt badawczy dotyczący zjawisk kulturowo-społecznych, opracować literaturę przedmiotu badań oraz zrealizować projekt, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego;

- Ma podstawową wiedzę o instytucjach kultury i orientację we współczesnym życiu kulturalnym;

- Potrafi współdziałać w zespole badawczym w procesie badań i prezentacji wyników;

- Potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji określonego projektu badawczego;

- Ma podstawową wiedzę o kierunkach rozwoju, teoriach i najnowszych pracach badawczych w zakresie etnologii i antropologii kulturowej oraz zna techniki i narzędzia pozyskiwania danych, właściwe dla nauk społecznych w zakresie metody etnograficznej.

- obecność

- kolokwium

- aktywność na zajęciach

- zaliczanie ćwiczeń przygotowujących do badań

- praca w podgrupach

praktyki terenowe od września 2017