Laboratorium. Głos, brzmienie lasu, hałas. Antropologia dźwięku na pograniczu polsko-białoruskim

monograficzne

Planowane od kilku lat laboratorium etnograficzne miało zajmować się sposobami poznawania i współtworzenia świata przez dźwięk we wschodnich gminach powiatu białostockiego. Katastrofa, która zaszła w 2021 roku na tych terenach, zwróciła nasze zainteresowanie również w kierunku głosu (lub odbierania głosu) w jego politycznym, kulturowym i emocjonalnym aspekcie. Uczestnicy i uczestnicy laboratorium będą mogli wybrać pomiędzy realizacją tematów badawczych bardziej zaangażowanych we współczesną sytuację lub dotyczących lokalnych tematów. Obecnie pracujemy nad zorganizowaniem dla osób biorących udział w badaniach regularnego wsparcia psychologicznego.

Badając wschodnią część powiatu białostockiego (okolice Michałowa, Gródka i Jałówki), zajmiemy się sposobami poznawania i współtworzenia świata przez dźwięk (Steven Feld). Katastrofa, która zaszła w 2021 roku na tych terenach zwróciła nasze zainteresowanie również w kierunku głosu (lub odbierania głosu) w jego politycznym, obywatelskim i emocjonalnym aspekcie. Nasze obserwacje, słuchanie i rozmowy z mieszkańcami poświęcimy temu, w jaki sposób lokalna tożsamość, a także ludzka podmiotowość (w tym uchodźczyń i uchodźców) jest wyrażana lub niekiedy kwestionowana poprzez język, pracę, codzienne zachowania. Wszystkimi tymi praktykami zainteresujemy się przez pryzmat dźwięku.

Prawo do posiadania głosu, nie tylko poprzez udział w wyborach, wiąże się z potwierdzeniem podmiotowości prawnej wypowiadającej się osoby. Amanda Weldman zaznacza, że głos wchodzi w “kluczową relację z [różnymi rodzajami - przyp. PC] podmiotowości, autorstwa, sprawczości, władzy i mocy” (s. 238). Na badanym terenie ze względu na pograniczny charakter prawo do głosu (do języka, do ekspresji tożsamości) można uznać za negocjowalne i zmienne. Kryzys humanitarny, który rozpoczął się latem 2021 roku, w jaskrawy sposób ukazał mechanizmy odbierania głosu (chodzi między innymi o sytuację, kiedy osobom odmawia się ich konstytucyjnych praw). Etnografia daje jednak możliwość wsłuchania się w te wypowiedzi i praktyki społeczne, które z pozycji władzy postanowiono uciszyć.

Uczestnicy i uczestnicy laboratorium będą mogli wybrać pomiędzy realizacją tematów badawczych bardziej zaangażowanych we współczesną sytuację lub dotyczących lokalnych tematów. Możliwe więc będzie badanie lokalnych praktyk tworzenia i słuchania muzyki: zespołów ludowych, muzyki cerkiewnej, festiwali i imprez muzycznych, słynnej szkoły z klasą o profilu disco-polo (i planowane muzeum) czy dyskotek. Zainteresuje nas również środowisko (Puszcza Knyszyńska, dolina Supraśli) ze szczególnym uwzględnieniem jego dźwiękowego wymiaru. Jeśli uczestnicy laboratorium wyrażą zainteresowanie, opcjonalnie będziemy również eksperymentować z nagraniami dźwięku, jego montowaniem i miksowaniem w celu wykorzystania efektów tych działań w pracy laboratoryjnej (umiejętności w zakresie pracy z dźwiękiem nie są wymagane).

Będziemy współpracować z mieszkającymi w tamtych okolicach etnologami Kają Kojder-Demską i Michałem Demskim, łączącymi wiedzę teoretyczną, umiejętności etnograficzne i lokalne zaangażowanie.

W przypadku pogorszenia się sytuacji humanitarnej, która uniemożliwi przeprowadzenie spokojnych badań, rozważymy przeniesienie się do gmin nie leżących bezpośrednio przy granicy, np. Bielsk Podlaski i Orla.

Cichocki, P. 2019 “Introduction to the Special Issue: Ethnographic Ear”, Ethnologia Polona, 39, s. 5-9.

Favret-Saada J. 2012 Śmiercionośne słowa, zabójcze uroki, Warszawa: Oficyna Wydawnicza.

Pink, S. 2009 Etnografia wizualna: obrazy, media i przedstawienie w badaniach. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Prasunkiewicz, D. 1990 Społeczność Białorusinów polskich. Integracja czy dezintegracja?, w: Kultura muzyczna mniejszości narodowych w Polsce Litwini, Białorusini, Ukraińcy, pod red. S. Żerańska-Kominek, Wydawnictwo UW, Warszawa.

Schafer, R. M. 2009 Muzyka środowiska, w: Kultura dźwięku. Teksty o muzyce nowoczesnej, pod red. C. Cox, D. Warner, s. 52-64, Gdańsk, Słowo/obraz/terytoria.

Seeger, A. 1987 Why Suya Sing. A Musical Anthropology of Amazonian People, Urbana, Chicago, University of Illinois Press.

Spivak, G. C. 1988 Can the Subaltern Speak?

Steingo, G., Sykes, J. (red.). 2019 Remapping Sound Studies. Duke University Press.

Stoller, P. 1989 The taste of ethnographic things: the senses in anthropology. Contemporary ethnography series. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.

Waszczyńska, K. 2003 Tożsamość mieszkańców pogranicza polsko-białoruskiego, rejon Puszczy Białowieskiej, W: "Ich małe ojczyzny", red. M. Trojan, Uniwersytet Wrocałwski, Wrocław.

Weidman, A. 2015 “Voice.” w: Keywords in Sound, red. David Novak i Matt Sakakeeny. Duke University Press, s. 232-245.

Osoby uczestniczące w dwuletnim cyklu badań etnograficznych:

- poznają literaturę związaną z badaną tematyką, z terenem badań; z etnograficznymi metodami badania; stosowanymi pojęciami i założeniami teoretycznymi;

- zdobywają umiejętności akademickie: umieją uporządkować materiały terenowe i je interpretować z użyciem pojęć analitycznych;

- umieją skonstruować pracę w konwencji akademickiej tj: zrelacjonować literaturę przedmiotu oraz założenia i kategorie badawcze,

sformułować pytania badawcze i hipotezy, przedstawić wyniki badań w formie argumentacji na rzecz określonej tezy, podsumować je wnioskami komentującymi wyniki badań z perspektywy wcześniej przyjętych założeń i konfrontacji z literaturą przedmiotu;

- potrafią skutecznie namówić ludzi do rozmowy; przeprowadzić ją w taki sposób, by dotyczyła tematu badań, w czasie rozmowy potrafią akceptować odmienny punkt widzenia i wykazywać zrozumienie dla odmienności światopoglądowej, językowej i obyczajowej;

- potrafią pracować w grupie;

Pierwszy semestr zajęć będzie przygotowaniem do etnografii dźwięku i głosu, stworzy ramę teoretyczną do wyjazdów terenowych oraz zaznajomi uczestniczki i uczestników z miejscem badań. Podstawą oceny w pierwszym semestrze będzie obecność, aktywność i kolokwium ze znajomości treści zajęć. Warunkiem zaliczenia całości laboratorium będzie praca laboratoryjna.