Laboratorium. Odra – życie, katastrofa, nadzieja? Zamieszkiwanie kryzysu ekologicznego

monograficzne

Znajomość j. angielskiego na poziomie średniozaawansowanym

To laboratorium zajmie się relacjami ludzi, wody i innych stworzeń na Odrze dotkniętej katastrofą ekologiczną. Jest to zaproszenie do badań etnograficznych nad zmianami klimatycznymi, antropopresją i sytuacją wód w Polsce. Głównymi pytaniami badawczymi są: Co to znaczy śmierć rzeki? Jak i kto (ludzie i inne byty) odpowiadają na zaistniałą sytuację? Czy w obliczu kryzysu można szukać nadziei? Jak kształtują się kulturowe, lokalne aspekty życia w kryzysie ekologicznym? Grupa zajmie się społecznymi konsekwencjami trwającej na Odrze katastrofy, wyobrażeniami rzeki, sposobami radzenia sobie z kryzysem (np. samoorganizacją, aktywizmem, planami ekologicznej odbudowy Odry przeciwstawianymi dalszej jej regulacji, tworzonymi na temat Odry opowieściami). Istotną kwestią będzie refleksja nad transformacyjnymi aspektami kryzysu. Prace będą miały charakter antropologiczny i trans-dyscyplinarny.

Laboratorium czerpać będzie z narzędzi błękitnej antropologii i humanistyki, etnograficznych badań trans-relacyjnych (K.Majbroda) nad zmianami klimatycznymi, antropopresją i życiem (ludzkim i nie-ludzkim) nad i w rzece dotkniętej katastrofą ekologiczną. Zamieszkiwanie kryzysu ekologicznego zdaje się stawać codziennością, w której stan wód, jej jakość i cyrkulacja odgrywają kluczową rolę, zwłaszcza w naszych szerokościach geograficznych. W dużej mierze ludzki, kulturowo skonstruowany stosunek do wody oraz praktyki „zarządzania” nią powodują pustynnienie Polski, czy prowadzą do utraty odporności rzeki jak miało to miejsce na Odrze. Taki stan rzeczy nie może pozostać bez odpowiedzi antropologicznej polegającej na zgłębianiu tych ludzko-wodnych relacji, ich dokumentowaniu oraz śledzeniu ich zmian lub stagnacji w obliczu katastrofy. Tak rozumianą odpowiedź wypracowywać będzie laboratoryjna grupa badawcza.

Zajmiemy się ludzko – nie-ludzkimi relacjami, wyobrażeniami rzeki, lokalnymi i państwowymi hydropolitykami, pamięcią o kryzysie, strategiami dyskursywnymi i praktykami radzenia sobie z nim (np. samoorganizacją, aktywizmem, planami renaturyzacji przeciwstawianymi dalszej regulacji Odry).

W trakcie trwania zajęć wprowadzone zostaną elementy teorii postkolonialnej w badaniach środowiskowych, zwrotu ku wodzie, czy posthumanistycznej fenomenologii, etnologii więcej niż ludzkiej i (trans)relacyjnej.

Studenci i studentki, w ramach powyżej zarysowanej problematyki, będą mieli możliwość wybrać własną ścieżkę tematyczną i badawczą. Od badań nad pamięcią i kategorią poniemieckości, przez przyglądanie się transgraniczności rzeki i jej społecznościom, konsekwencjom kryzysu, do badań ściśle związanych z antropologią środowiska, wody, czy infrastruktury rzecznej. Tematy będą dobierane indywidualnie na podstawie tego, co najbardziej zaciekawi studentki/ studentów w trakcie samodzielnych badań terenowych.

Laboratorim ma na celu zbudowanie podstaw warsztatu etnograficznego, naukę podstaw metodologii badań antropologicznych, zaplanowanie i przeprowadzenie własnego projektu badawczego zakończonego analizą zebranych danych.

a) desk research (o danym problemie, regionie, etnograficznej literaturze przedmiotu),

b) sieciowanie ze specjalistami z innych dyscyplin (wywiady eksperckie, wizyty studyjne, konsultacje),

c) planowanie badań (harmonogram i kosztorysowanie),

d) projektowanie narzędzi badawczych,

e) formułowanie pytań badawczych,

f) przeprowadzenie badań terenowych, za pomocą technik jak: indywidulane i grupowe wywiady pogłębione (IDI i FGI), obserwacji uczestniczącej, prowadzenie notatek terenowych, dokumentacji wizualnej i innych,

g) analiza danych w świetle poznanych teorii, formułowanie wniosków,

h) pisanie tekstu etnograficznego.

Zajęcia kształcą umiejętność:

- pracy w grupie;

- komunikacji również w sytuacjach poza strefą osobistego komfortu;

- analizy tekstu akademickiego i operowania pojęciami teoretycznymi;

- analitycznego i krytycznego myślenia;

- wytworzenia, opracowania i analizy materiałów terenowych;

- dyskusji i prezentacji publicznej;

- samodzielnego planowania i prowadzenia projektu badawczego

- formułowania antropologicznej wrażliwości i postaw etycznych sprzyjających bezprzemocowemu, demokratycznemu, równościowemu i włączającemu sposobowi prowadzenia badań i prezentacji materiałów.

Angrosino M., 2000 Badania etnograficzne i obserwacyjne, Warszawa: PWN - fragmenty

Barcz A. 2017 O rzece, która wylewa. Literatura i nowa pamięć o powodzi, teksty drugie, nr 1, s. 382–392

Baniowska-Kopacz, E. 2012-2013 “From pestilence, famine, fire” – rural communities and elementary disasters, “Ethnologia Polona”, vol.33–34, pp.165–183.

Bińczyk E. 2018 Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, PWN:Warszawa – fragmenty

Blackbourn D. 2007 The Conquest of Nature: Water, Landscape, and the Making of Modern Germany, W.W. Norton & Company, New York, - fragmenty

Ballestero A. 2019, A Future History of Water, Durham: Duke University Press.-fragmenty

Buliński T. 2011 Ludzie, zwierzęta i inne byty w świecie Indian Amazonii. Wstęp do perspektywizmu, [w:] Ludzie i nie-ludzie. Perspektywa socjologiczno-antropologiczna, red. A. Mica i P. Łuczeczko, Wydawnictwo Orbis Exterior: Pszczółki, str . 89-113.

Buliński T., Kairski M. (red.), 2010 Teren w antropologii. Praktyka badawcza wewspółczesnej antropologii kulturowej, Poznań - wybrane rozdziały

Chen C. MacLeod J. Neimanis A.(ed.) 2013 Thinking with Water, Montreal& Kingston – London – Ithaca: McGill-Queen's University Press

Clifford J. 2000, Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Warszawa: Wydawnictwo KR, str.29-63.

Golden-Biddle K & Locke K. 1997 Composing Qualitative Research, Thousand Oaks, London, New Delhu: SAGE - fragmenty

De la Cadena M., Runa: Human but Not Only, Talk for 2nd Riga International Biennial of Con-temporary Art 2020, https://www.rigabiennial.com/en/riboca-2/programme/event-human.

Czeczot K. Pospieszyl M. 2021Osuszanie historii. Błoto i nowoczesność, „Teksty drugie”, nr 5, s. 62–78

Foucault M. 2005 Słowa i rzeczy. Archeologia nauk humanistycznych przeł. T. Komendant, A. Tatarkiewicz, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk - fragmenty

Geertz C. 2005 Opis gęsty: w poszukiwaniu interpretatywnej teorii kultury [w:] Interpretacje kultury, WUJ:Kraków.

Harper Krista 2005, “Wild Capitalism” and “Eco-colonialism”: A Tale of Two Rivers, American Anthropologist, vol.107, no.2, pp. 221–233

Halicka Beata (red.) 2008 Odra Oder Panorama europejskiej rzeki, Wydawnictwo Instytutowe, Skórzyn - fragmenty

Hastrup Kirsten , Hastrup Frida ed. 2016Waterworlds. Anthropology in Fluid Environments, Berghahn Books:New York , Oxford. – wybrane eseje

Helmerich S. 2011 Culture/Nature/ Seawater , American Anthropologist, Vol. 113, Issue 1, pp. 132–144 .

Helmerich S. , Kirksey E. 2010 The Emergence Of Multispecies Ethnography, Cultural Anthropology,Vol.25,Issue4,pp.545–576

Ingold T. 2018, Splatać otwarty świata. Architektura, antropologia, design, przeł. E. Klekot, Instytut architektury; Kraków, roz. „Budować, mieszkać, żyć. Jak zwierzęta i ludzie zadomawiają się w świecie str.35-68.

Linton J. 2010 What Is Water? The History of Modern Abstraction, Vancouver: University of British Columbia Press - fragmenty

Lipset D. 2014 Place in the Anthropocene: A Mangrove Lagoon in Papua New Guinea in the Time of Rising Sea-Levels, “HAU: Journal of Ethnographic Theory, vol.4, no.3, pp.215–243

López-Calvo I. Faletti R.C. De Wolff K. (ed.) 2021 Hydrohumanities. Water Discourse and Environmental Futures, Oakland: University of California Press – fragmenty

Łotysz S. 2022 Pińskie błota Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku, Warszawa: Universitas. -fragmenty.

Konecki K. 2000 Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN. - fragmenty

Majbroda K. 2021 W stronę etnografii transrelacyjnej. Antropologia wobec antropocenu, kryzysu klimatycznego i relacyjnie urządzonej rzeczywistości, „Etnografia Polska”, t.LXV, 2021, z.1–2 , str.5-26.

Marcus G. 2001, Multi-sited Ethnography: Five or Six Things I Know About It Now, [w] Multi-Sited Ethnography: Problems and Possibilities in the Translocation of Research Methods, ed. S. Coleman, P. von Hellermann, New York, London, pp. 16–32.

Neimanis A. 2017 Bodies of Water. Posthuman Feminist Phenomenology, Bloomsbury Academic: London, New York, Oxford, New Delhi, Sydney – fragmenty

Praczyk M. 2018 Pamięć środowiskowa we wspomnieniach osadników na „Ziemiach Odzyskanych”, Instytut Historii UAM, Poznań. – fragmenty.

Rakowski T. 2018 Etnografia przedtekstowa. Fenomenologiczne korzenie interpretacji antropologicznej, teksty drugie 2018, nr 1, s. 16–39

Rademacher Anne 2011 Reigning the River: Urban Ecologies and Political Transformation in Kathmandu, Durham: Duke University Press

Scaramelli Caterina 2013 Making Sense of Water Quality: Multispecies Encounters on the Mistic River, “Worldviews”, vol.17, pp.151–162

Silverman D. 2007 Intrpretacja danych jakościowych, metody analizy rozmowy, tekstu i interakcji, przeł. Głowacka-Grajper, M. Ostrowska J., Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN, - fragmenty

2009 Prowadzenie badań jakościowych, przeł. J.Owstrowska, Warszawa:PWN. – fragmenty

Salmond A. 2014 Tears of Rangi: Water, Power and People in New Zeland, “HAU: Journal of Ethnographic Theory”, vol.4, no.3, pp.285–309

Strang V. 2016 Infrastructural relations: Water, political power and the rise of a new 'despotic regime', Water Alternatives 9(2): 292-318

2015 Water: nature and culture. London: Reaktion Books.- fragmenty

2009 What Anthropologist Do, Berg.Oxford, New York- fragmenty

Tsing A.2015, The Mushroom at the End of the World. On the Possibility of Life in Capitalist Ruins.

2010 Arts of Inclusion, or How to Love a Mushroom, Mānoa, Vol. 22, No. 2, Wild Hearts: Literature, Ecology, and Inclusion (winter 2010), pp. 191-203.

Podcast zdrowa rzeka: https://zdrowarzeka.pl

Lektury przygotowane przez studentów

Sylabus będzie aktualizowany i rozwijany w zależności od potrzeby grupy

Wiedza

a) pozyskanie wiedzy z zakresu teorii nauk społecznych i humanistycznych oraz stosowanych w tych naukach pojęć,

b) podstawy etnograficznych metod badawczych,

c) wprowadzenie do metodologii badań błękitnej antropologii i badań nad relacjami ludzi i nie-ludzi.

Umiejętności

a) samodzielne prowadzenie badań terenowych; (przygotowanie, użycie podstawowych technik badawczych, opracowanie, analiza i interpretacja materiałów źródłowych i wywołanych),

b) pisanie tekstu akademickiego,

c) operacjonalizacja pojęć oraz wiedzy teoretycznej i stosowanie jej do analizy.

Kompetencje społeczne

a) komunikowanie się z otoczeniem społecznym,

b) praca w grupie,

c) dyskusja i prezentacja publiczna,

d) formowanie wrażliwości i akceptacji wobec różnorodności.

a) Udział w zajęciach – prawo do 2 nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze, ponad 3 nieobecności spowodują konieczność dostarczenia krótkiej pracy pisemnej z zaległego materiału.

b) Udział w 4 wyjazdach terenowych

c) Udział i przygotowywanie zadań grupowych i indywidualnych w trakcie trwania laboratorium (w tym krótkie prace pisemne). Zasady ocen będą ustalane w zależności od charakterystyki zadania.

d) Dostarczanie materiałów terenowych np. transkrypcji wywiadów, podsumowania z notatek terenowych.

e) Raport końcowy (praca laboratoryjna) oparty na rezultatach badań terenowych – do oceny będzie brana pod uwagę : struktura pracy; poprawność języka; logika wywodu; rzetelność w analizie użytego materiału; oryginalność i krytyczność stwierdzeń, umiejętność zastosowania poznanej teorii do operacjonalizacji pojęć i analizy materiału badawczego, bibliografia.

Formuła zaliczenia będzie zmieniać się w każdym semestrze i będzie zależała od stopnia zaawansowania projektu:

I semestr (letni 2023)– udział w grupowym zadaniu desk research, udział w wyjeździe terenowym (czerwiec lub lipiec) , przygotowanie wstępnego kwestionariusza, oddanie materiałów terenowych.

II semestr (jesienny 2023/24) - udział w zadaniach grupowych i indywidualnych, udział w 2 wyjazdach terenowym (październik i styczeń), przygotowanie projektu swoich badań (tematu, stanu badań, kosztorysu, harmonogramu, narzędzi badawczych i wyszukanie wstępnej literatury metodologicznej odpowiadającej specyficznym potrzebom projektu), oddanie materiałów terenowych.

III semestr (letni 2024)- udział w zadaniach grupowych i indywidualnych, udział w wyjeździe terenowym (maj lub lipiec), oddanie materiałów terenowych, wykazu zebranych danych, rodzaju źródeł, bibliografii, opis sposobu analizy danych, falsyfikacji źródeł i informacji, wstępnej koncepcji raportu z badań (pracy laboratoryjnej).

IV semestr (jesienny 2024)- udział w zajęciach, prezentacja swojego tematu, wypracowanie i dostarczenie raportu z badań (pracy laboratoryjnej).