Bezdomność w perspektywie nauk społecznych

ogólnouniwersyteckie

w sali

Konwersatorium poświęcone jest jednej z kluczowych kategorii z zakresu pracy socjalnej i resocjalizacji – bezdomności. Mimo powszechności zjawiska, wciąż stanowi ono temat słabo zbadany. Celem konwersatorium jest wprowadzenie studentów w problematykę wykluczenia mieszkaniowego, z uwzględnieniem złożoności kierujących nim mechanizmów. Na zajęciach podejmowane będą zarówno wątki z obszaru makrospołecznego (transformacje ustrojowe, patologie społeczne) jak i mikrospołecznego (choroby, rozpad rodziny).

Podczas fakultetu omówiona zostanie specyfika kategorii społecznej osób bezdomnych, z uwzględnieniem ich położenia życiowego. Do analizy włączone zostaną różne grupy społeczne: kobiety, dzieci, młodzież oraz migranci, którzy w opinii publicznej wciąż nie są utożsamiani z problemem bezdomności. Przedmiotem zajęć będzie także społeczne konstruowanie wizerunku bezdomnego, zarówno w mediach jak i na gruncie nauki. Na warsztacie przedstawione zostaną także metody i techniki badania bezdomnych, jak również problemy badawcze związane z ta grupą. Zaprezentowane też zostaną możliwe formy zatrudnienia w obszarze walki z bezdomnością, a także otoczenie instytucjonalne jakie towarzyszy pracy na tym polu. Istotnym wątkiem konwersatorium będzie praktyczny warsztat pracy z osobami bezdomnymi. Zajęcia służyć mają zaprezentowaniu konkretnych metod pracy z osobami wykluczonymi, m.in. metodą streetworkingu. Podczas kursu prezentowane będą zrealizowane już w Polsce projekty adresowane do tej grupy, tak w obszarze przeciwdziałania jak i reintegracji społecznej.

Udział w zajęciach da możliwość poznania kategorii jaką są osoby bezdomne, która dla większości ludzi pozostawała dotąd poza kręgiem zainteresowania. Pozwoli także zdobyć teoretyczną i praktyczną wiedzę o sposobach i zasadach funkcjonowania tej grupy, jak również da narzędzia do jej opisu.

Program konwersatorium:

Wykluczenie mieszkaniowe – podział, terminologia, typologia

Celem zajęć jest przedstawienie bezdomności jako formy syndromatycznego wykluczania społecznego, którego charakter i zakres wciąż napotykają na trudności badaczy. Efektem tego jest wielość definicji i typologii, jakie stosuje się do opisu osób bezdomnych. Podczas zajęć omówiony będzie zakres pojęciowy oraz terminologia stosowana do opisu zjawiska bezdomności. Wykluczenie mieszkaniowe zostanie także przedstawione w ujęciu teorii problemów społecznych. Wspólnie spróbujemy zastanowić się nad rolą poszczególnych nauk – socjologii, pracy socjalnej, pedagogiki i resocjalizacji itd. – w opisie i analizie zjawiska bezdomności.

Charakterystyka grupy osób bezdomnych

Przedmiotem zajęć będzie próba opisu grupy jaką stanowią osoby bezdomne. Zwrócenie uwagi na zróżnicowanie tej kategorii społecznej i powszechnie ciążące na niej stereotypy. Podczas zajęć przedstawiona zostanie struktura demograficzna (wiek, płeć) oraz skala bezdomności w Polsce. Przedmiotem zajęć będą także wybrane obszary funkcjonowania osób bezdomnych tj. sfera zawodowo-edukacyjnej, kondycja psychofizyczna oraz relacje interpersonalne osób bezdomnych.

Bezdomny jako obcy

Przedmiotem zajęć będzie szeroko rozumiana odmienność osób bezdomnych. Bezdomni, choć wpisani w kulturę miejską wciąż stanowią osoby bez własnego miejsca, którym towarzyszy poczucie wyizolowania społecznego oraz osamotnienia. Podczas zajęć postaramy się stworzyć profil psychospołeczny osoby bezdomnej, skupiając się na układzie jej stosunków z otoczeniem społecznym. Omówione także zostaną klasyfikacje powodów bezdomności – mikrospołeczne i markospołeczne, ze szczególnym uwzględnieniem przyczyn osobowościowych i socjopsychologicznych.

Bezdomność w ujęciu globalnym

Dyskusja dotycząca bezdomności w Polsce od lat podporządkowana jest czynnikom lokalnym. Przyspieszający proces globalizacji, a także wojny i konflikty zbrojne odsłaniają dziś jednak nowe, dotąd pomijane oblicze bezdomności – jej ponadjednostkowy charakter. Bezdomność w pogrążonej w coraz większym kryzysie Europie i krajach Zachodu, ma dziś także międzynarodowy wymiar, który niesie inne konsekwencje, aniżeli powszechna, budząca niechęć obecność osób bezdomnych w przestrzeni publicznej. Podczas zajęć zastanowimy się jak globalne procesy społeczne kształtują biedę i wykluczenie.

Bezdomność dzieci i młodzieży

Przedmiotem ćwiczeń, a zarazem kontynuacją zajęć „Bezdomność w ujęciu globalnym” będzie analiza sytuacji wybranych grup społecznych – dzieci i młodzieży. W Polsce – w przeciwieństwie do innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej – skala bezdomności najmłodszych pozostaje na stosunkowo niskim poziomie. Wciąż brakuje jednak regularnych i rzetelnych badań na tym polu. Wspólnie przyjrzymy się więc praktycznym świadectwom bezdomności „dzieci z Leningradzkiego” (Rosja) oraz „dzieci Ceausescu” (Rumunia). Zastanowimy się także na ile bezdomność dzieci i młodzieży różni się od bezdomności dorosłych i jakie niesie ona za sobą konsekwencje społeczne.

Dyskursy dotyczące bezdomności – media

Celem zajęć będzie prześledzenie jak w mediach kształtowany jest wizerunek osób bezdomnych. Analiza zostanie przeprowadzona w oparciu o rekonstrukcję literatury przedmiotu oraz przekazy z prasy, telewizji oraz Internetu. Przedmiotem zajęć będzie analiza tego jak w mediach konstruowany jest przekaz dotyczący osób bezdomnych oraz z jakim odbiorem się on spotyka. Podczas zajęć zaprezentowane zostaną różne formy przekazu m.in. artykuły publicystyczne (np. Polityka, Gazeta Wyborcza, Rzeczpospolita) i filmy (np. „Edi”, „Boisko bezdomnych”).

Dyskursy dotyczące bezdomności – nauka

Celem zajęć będzie prześledzenie jak na gruncie nauki konstruowany jest wizerunek osób bezdomnych. Analiza zostanie przeprowadzona w oparciu o rekonstrukcję literatury przedmiotu. Przedmiotem zajęć będzie eksploracja językowej i pozajęzykowej podrzędności osób bezdomnych obecna w dyskursie naukowym. Wspólnie zastanowimy się jaki obraz wyłania się badań realizowanych w Polsce i na świecie.

Badacz wobec wyzwania

Celem zajęć będzie zwrócenie uwagi na specyficzną rolę badacza oraz szczególny kontekst w jakim realizowane są badania bezdomności. Podczas zajęć omówione zostaną możliwe do wykorzystanie metody techniki badawcze. Zaprezentowane też zostaną świadectwa badaczy-praktyków, którzy z własnej perspektywy opisują swoją pracę. Zostanie to skontrastowane z współczesnym kierunkiem studiów nad bezdomnością, który został podporządkowany perspektywie makrospołecznej. Realizowane projekty mają najczęściej ilościowy charakter, odnosząc się do ekonomicznego aspektu wykluczenia. Podczas zajęć postaramy się odpowiedzieć na pytanie dlatego tak się stało i czy pozwala to na lepsze rozumienie zjawiska.

Bezdomność w świetle prawa – analiza przepisów

Celem zajęć będzie badanie bezdomności w świetle obowiązujących w Polsce przepisów. Analizie poddane zostaną konkretne rozwiązania prawne (np. indywidualny program wychodzenia z bezdomności), a także dokumenty (m.in. konstytucja, ustawy) regulujące sytuację osób bezdomnych. W trakcie zajęć omówione zostaną obowiązki państwa (miast, gmin, samorządów) wobec osób bezdomnych.

Bezdomność w ujęciu instytucjonalnym

Zajęcia poświęcone zostaną praktycznej analizie świata instytucji, w którym na co dzień funkcjonują osoby bezdomne. Podczas warsztatu uczestnicy dowiedzą się jak wygląda zakres pomocy udzielany osobom bezdomnym przez instytucje publiczne (np. ośrodki pomocy społecznej) oraz organizacje pozarządowe (np. fundacje, stowarzyszenia). Dowiedzą się także jak wygląda dostępność przysługujących osobom bezdomnym świadczeń oraz jakie warunki muszą spełniać by się o nie ubiegać. Zajęcia będą stanowiły uzupełnienie i rozwinięcie zajęć pt. „Bezdomność w świetle prawa – analiza przepisów”.

Praca w środowisku osób bezdomnych

Celem zajęć będzie zaprezentowanie uczestnikom charakteru i specyfiki pracy z osobami bezdomnymi na różnych polach np. w charakterze pracownika socjalnego, terapeuty czy badacza. Zajęcia stanowią wprowadzenie do ćwiczeń pt. ”Streetworking jako narzędzie pracy socjalnej” podczas których omówiona zostanie jedna z metod pracy z tą grupą. Słuchacze dowiedzą się także jaka jest perspektywa pracy w tym sektorze, uwzględniając zatrudnienie w instytucjach publicznych i pozarządowych. Poznają także opracowane standardy pracy w tym środowisku. Podczas zajęć planowane jest zaproszenie zewnętrznego gościa, który na co dzień pracuje na rzecz osób bezdomnych.

Streetworking jako narzędzie pracy socjalnej

Przedmiotem zajęć będzie praca w oparciu o metodę streetworkingu w kontekście narzędzi pracy socjalnej. Metoda streetworkingu jako technika outreach, skierowana na bezpośrednią pracę z osobami wykluczonymi, bezdomni zwłaszcza. Podczas zajęć zostanie omówiona filozofia i specyfika tej pracy, cele pracy tą metodą oraz możliwości i zagrożenia z niej wynikające.

Model Gminny. Standard Wychodzenia z Bezdomności

Celem zajęć będzie zapoznanie uczestników z pierwszym w Polsce realizowanym na poziomie lokalnym modelem rozwiązywania problemu bezdomności. Opiera się on na trzech filarach – prewencji, interwencji oraz integracji. Przedmiotem zajęć będzie także przegląd doświadczeń w partnerstwach lokalnych realizowanych w poszczególnych gminach m.in. Warszawy, Gdańska oraz Krakowa.

Reintegracja społeczna osób bezdomnych

Podczas ostatnich zajęć postaramy się odpowiedzieć na pytaniem czym naprawdę jest reintegracja społeczna osób bezdomnych. Czy osoby bezdomne mają na nią szansę? Jak wyglądają perspektywy readaptacji społecznej w Polsce i na świecie? Uczestnicy zapoznają się także z realizowanymi w Polsce programami mieszkań treningowych oraz wspieranych i projektem „Najpierw mieszkanie” (ang. Housing First).

1. Bartosz, Bogna; Błażej, Ewa. 1995. O doświadczeniu bezdomności. Warszawa: Wyd. Naukowe Scholar.

2. Browarczyk, Łukasz; Stenka Rafał. (red.) 2012. Model. Gminny standard wychodzenia z bezdomności, Gdańsk: Wyd. Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

3. Browarczyk, Łukasz; Kwaśnik, Anna. (red.) 2012. Model. Gminny standard wychodzenia z bezdomności w partnerstwach lokalnych. Doświadczenia, Gdańsk: Wyd. Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności.

4. Declerck, Patrick. 2004. Rozbitkowie. Rzecz o paryskich kloszardach, przeł. Anna Głowacka i Jarosław Kaczmarek, Warszawa: Wyd. Literackie MUZA.

5. Demon, Julien. 2012. Wykluczenie, przeł. Agnieszka Karpowicz. Warszawa: Wyd. Oficyna Naukowa.

6. Dębska-Cenian, Anna; Olech Piotr. 2008. Od ulicy do samodzielności życiowej. Standardy społecznej i zawodowej (re)integracji osób bezdomnych w sześciu sferach. Gdańsk: Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności.

7. Dębski, Maciej; Michalska, Anna (red.). 2012. Podręcznik Streetworkera Bezdomności, Gdańsk: Pomorskie Forum na Rzecz Wychodzenia z Bezdomności.

8. Dębski, Maciej; Retowski Sylwiusz (red.). 2008. Psychospołeczny profil osób bezdomnych w Trójmieście. Gdańsk: Agenda bezdomności.

9. Dębski, Maciej; Stachura, Krzysztof. 2008. Oblicza bezdomności, Gdańsk: UG.

10. Frankfort-Nachmiass, Chava; Nachmias, David. 2001. Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań: Zysk-Ska.

11. Jęczmień, Jarosław; Lelonek-Kuleta, Bernadeta (red.). 2013. Granice streetworkingu, Lublin: KUL.

12. Lech, Adam. 2007. Świat społeczny bezdomnych i jego legitymizacje. Katowice: Wyd. Śląsk.

13. Nóżka, Marcjanna. 2006. Włóczęgostwo. Zjawisko społeczne i interwencja socjalna. Kraków: UJ.

14. Oliwa-Ciesielska, Monika. 2006. Piętno nieprzystosowania. Studium o wyizolowaniu społecznym bezdomnych, Poznań: Wyd. UAM.

15. Piekut-Brodzka, Danuta M. 2000. O bezdomnych i bezdomności. Aspekty fenomenologiczne, etiologiczne i terapeutyczne, Warszawa: Wyd. Chrześcijańska Akademia Teologiczna.

16. Przymeński, Andrzej. 2001. Bezdomność jako kwestia społeczna w Polsce współczesnej, Poznań: Akademia Ekonomiczna.

17. Rakowski, Tomasz. 2009. Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy. Etnografia człowieka zdegradowanego. Gdańsk: Słowo/obraz/terytoria.

18. Rymsza, Marek (red.). 2012. Pracownicy socjalni i praca socjalna w Polsce, Warszawa: Instytut Spraw Publicznych.

19. Georg Simmel. 2006. Most i drzwi : wybór esejów, przeł. Małgorzata Łukasiewicz, Warszawa : Oficyna Naukowa.

20. Stenka, Rafał. 2011. Raport z fazy diagnozy. Kondycja i dobre praktyki pomocy ludziom bezdomnym w sześciu obszarach: streetworking, praca socjalna, mieszkalnictwo i pomoc doraźna, partnerstwo lokalne, zdrowie, zatrudnienie i edukacja, Gdańsk: Wyd. Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności.

21. Tarkowska, Elżbieta (red.). 2003. Biedni o sobie i swoim życiu, Katowice; Warszawa: Śląsk.

22. Tarkowska, Elżbieta (red.). 2013. Dyskursy ubóstwa i wykluczenia społecznego: praca zbiorowa, Warszawa : Wydawnictwo IFiS PAN.

23. Tarkowska, Elżbieta (red.). 2007. Ubóstwo i wykluczenie społeczne młodzieży: raport z badań, Warszawa : Instytut Pracy i Spraw Socjalnych.

24. Tarkowska, Elżbieta (red.). 2000. Zrozumieć biednego: o dawnej i obecnej biedzie w Polsce. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.

Raporty:

1. Ryabińska, Natalya, Wysieńska Kinga, Bezdomność uchodźców w Polsce – wyniki badania pilotażowego, http://www.isp.org.pl/uploads/pdf/246292626.pdf

2. Wygnańska, Julia, Najpierw Mieszkanie. Materiały Źródłowe. http://www.czynajpierwmieszkanie.pl/content/uploads/2014/11/najpierw_mieszkanie-materialy_zrodlowe-IUS.pdf

Film:

1. „Boisko Bezdomnych”, reż. Kasia Adamik, 2008.

2. „Edi”, reż. Piotr Trzaskalski, 2002.

3. „Dzieci z Leningradzkiego”, reż. Hanna Polak, Andrzej Celiński, 2005.

4. „Efekt Domina – Rumunia”, prod. TVN, odcinek 4 sezon 2.

Akty prawne i sprawozdania:

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

2. Ustawa z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (dz.u. z 2015 r. poz.163 ze zm.).

3. Wybrane regulaminy placówek pomocowych (noclegownie, schroniska) w Polsce.

4. Wybrane sprawozdania z działalności urzędów dzielnic m.st. Warszawy.

Po ukończeniu zajęć student:

- zna terminologię związaną z tematyką bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego;

- zna podstawowe przyczyny bezdomności i strategie rozwiązywania problemu bezdomności;

- zna typy instytucji, świadczących pomoc osobom bezdomnym oraz rozumie ich specyfikę;

- zna możliwe do zastosowania techniki badania środowiska osób bezdomnych;

- zna wybrane metody pracy w środowisku osób bezdomnych.

Zaliczenie na podstawie:

- obecności (dopuszczalne 2 nieobecności)

- aktywności na zajęciach

- grupowej prezentacji podczas zajęć lub praca zaliczeniowa na wybrany temat skonsultowany z prowadzącą.

Ocena ciągła

Aktywność na zajęciach.

Grupowa prezentacja podczas zajęć lub praca zaliczeniowa na wybrany temat skonsultowany z prowadzącą.