Historia starożytna [3006-HST2] Rok akademicki 2019/20
Ćwiczenia, grupa nr 1

Patrz niżej część B „Zakres tematów”.

Niezależnie od zestawionych tam lektur wszystkich uczestników zajęć obowiązuje bieżące sprawdzanie wszystkich pojawiających się w źródłach i opracowaniach nazw geograficznych w Atlasie Historii Starożytnej Ludwika Piotrowicza, not biograficznych o autorach źródeł w Słowniku pisarzy antycznych pod red. Anny Świderkówny a niejasnych terminów w zależności od potrzeb w Małej encyklopedii kultury świata antycznego, pod red. Kazimierza Kumanieckiego, Oxford Classical Dictionary wyd. 3 (pod red. S. Hornblowera & A. Spawfortha) lub Der Neue Pauly (istnieje też wersja angielsko-języczna New Pauly)

II semestr:

Podana do każdego tematu

Semestr zimowy – dr hab. Aleksander Wolicki

1. Zajęcia wstępne

- Sprawy organizacyjne.

- Podstawowe pomoce badacza starożytności.

2. Homer Odyseja, wojna trojańska i tzw. „świat homerowy”

(i) Postać Homera

- Najstarsze wzmianki o Homerze.

- Hellenistyczna tradycja biograficzna.

- Nowożytny spór o imię Homera

Źródło: Homer, Odyseja, w tł. J. Parandowskiego (było wiele wydań, najlepiej korzystać z wydania w serii Biblioteka Antyczna).

[UWAGA! Na te zajęcia trzeba przeczytać pierwsze 12 pieśni]

Literatura: T. Sinko, Literatura grecka, t. I cz. 1: Literatura archaiczna VIII-VI w., Kraków 1931,31-62 lub H. Podbielski, „Homer wczoraj i dziś”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, t. I, Epika-liryka-dramat, red. H. Podbielski, Lublin 2005, 67-90. O starożytnych biografiach Homera wstęp [w:] Homerika czyli żywoty Homera i poematy przypisywane poecie, przeł. W. Appel, Warszawa 2007, 23-40.

(ii) Teorie powstania poematów homerowych.

- Wystąpienie Friedricha Wolfa.

- Spór pluralistów z unitarystami.

- Teoria formularna.

- Homer między literaturą ustną a pisaną.

Źródło:

j.w.

[UWAGA! Na te zajęcia należy przeczytać Odyseję do końca czyli drugie 12 pieśni]

Opracowania:

j.w. + wstęp Z. Abramowiczówny do tł. Odysei pióra L. Siemieńskiego w serii BN i A.B. Lord, Pieśniarz i jego opowieść, Warszawa 2010, roz. I (o teorii formularnej i Milmanie Parrym).

(iii) Kwerenda: ofiara w Odysei.

- Typologia aktów ofiarnych.

- Przebieg aktu ofiarnego.

- Religijny sens ofiary.

Źródło:

j.w.

Opracowania:

P. Vidal-Naquet, Czarny Łowca, Warszawa 2003,37-61 (= roz.1.1. Religijne i mityczne aspekty ziemi i ofiary w Odysei) i E. Wipszycka & B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988,297-335 lub W. Lengauer, Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994, ss. 78-111 (= roz. III Ofiara, kult, święto).

(iv) Podsumowanie. Co to jest „świat homerowy”?

- Definicja poezji heroicznej.

- Próba zakreślenia jej przydatności jako źródła historycznego.

Źródło:

j.w.

Opracowania:

J. Griffin, Homer, Warszawa 1999, 9-31; E. Wipszycka & B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t.I, Warszawa 1988, 124-125; L. Trzcionkowski, „Historyczne aspekty eposu homeryckiego”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, t. I, Epika-liryka-dramat, red. H. Podbielski, Lublin 2005,41-66.

3. Przedstawienie aktu ofiarnego w malarstwie wazowym

(i) Przedstawienia wazowe jako źródło historyczne

- Malarze wazowi – nośnik – język i treść obrazu – odbiorcy.

- Charakterystyka malarstwa wazowego jako źródła historycznego

Opracowania:

- M. L. Bernhard, Greckie malarstwo wazowe, Ossolineum 1966, ss. 1-79 [VIa.2250ab]

lub:

- J. Boardman, Sztuka grecka, Toruń 1999, ss. 35-42; 54-63; 100-123; 198-215; 247-249 [VIa.3617a-c]

(ii) Analiza wybranych przedstawień.

- Identyfikacja akcesoriów, postaci i przestrzeni ofiarnej

- Węzłowe punkty aktu ofiarnego w przedstawieniach wazowych

- Malarstwo wazowe jako źródło do poznania mentalności religijnej

Źródła:

- trzy przedstawienia wazowe [w:] Cambridge Ancient History, vol. IVbis, il. nr.222 [VIa.2972/4bis] i Cambridge Ancient History, vol. VIbis, il. nr 141 i 142 [VIa.2972/6bis]

[UWAGA! Proszę czytać uważnie opisy ilustracji.]

Opracowania:

(a) dla wszystkich:

- patrz literatura wyżej Blok 2 (iii)

[UWAGA! Proszę aby osoby które czytały podręcznik B. Bravo & E. Wipszyckiej czytały teraz rozdział książki W. Lengauera, i na odwrót]

(b) „nadprogramowo” dla ambitnych osób angielsko- lub francuskojęzycznych:

- F. Lissarague, Vases grecs, Hazan 1999, ss. 134-152 (= roz. Hommes et dieux) [VIa.3547]

- W. Burkert, Greek Religion, Oxford 1990, ss. 54-75 [VIa.2896]

4. Religia a imperium. Prawo ateńskie o pierwocinach eleuzyńskich

(i) Krytyka zewnętrzna źródła

- Datowanie, okoliczności powstania i autorstwo tekstu

- Procedura legislacyjna w Atenach w V w. p.n.e.

Źródła:

- R. Meiggs & D. Lewis, A Selection of Greek Historical Inscriptions, Oxford 1969 nr. 73 [przekład inskrypcji będzie dostępny w depozycie]

[UWAGA! O dacie dokumentu należy przeczytać także: Tukidydes, Wojna peloponeska, II.13-17; V.19 i 24, a o postaci wieszczka Lampona także Arystofanes, Ptaki, i Plutarch, Żywot Peryklesa, 6]

Opracowania:

- o inskrypcji: R. Meiggs & D. Lewis, A Selection of Greek Historical Inscriptions, Oxford 1969, ss. 219-223 [ksero w depozycie] lub F. Sokolowski, Lois sacrées des cités grecques, Paris 1969, ss. 8-11 (dyskusja na ss. 10-11) [Biblioteka IH, sygnatura: VIb.810b]

- o systemie legislacyjnym w Atenach w V w.: R. Kulesza, Ateny Peryklesa, Warszawa 1991, ss. 10-36 lub M. Węcowski, „Praktyka demokracji” [w:] B.Bravo, M.Węcowski, E.Wipszycka, A.Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. II, Warszawa 2009, 402-420.

[UWAGA! Uczestnicy zajęć muszą znaleźć także podstawowe informacje o Arystofanesie, Tukidydesie i Plutarchu]

(ii) Kult eleuzyński na usługach ateńskiego imperializmu

- Treść regulacji o pierwocinach eleuzyńskich

- Kult eleuzyński a państwo ateńskie

- Religia jako narzędzie dominacji

Źródła:

j.w.

Opracowania:

O imperium ateńskim: A. Wolicki, „Imperium ateńskie” [w:] B.Bravo, M.Węcowski, E.Wipszycka, A.Wolicki, Historia starożytnych Greków, t. II, Warszawa 2009, 100-139

O poszczególnych postaciach kultu eleuzyńskiego patrz odpowiednie hasła w P.Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej O ateńskiej ideologii imperialnej

5. Proces Sokratesa

(i) Proces Sokratesa. Tradycja źródłowa

- Obrona Platona a Obrona Ksenofonta.

- Diogenes Laertios i jego źródła.

Źródła:

- Platon, Obrona Sokratesa (wiele wydań)

- Ksenofont, Obrona Sokratesa

- Ksenofont, Wspomnienie o Sokratesie, ks. I, rozdz. 1-2

[Obydwa teksty Ksenofonta znajdują się w: Ksenofont, Pisma sokratyczne, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1967]

- Diogenes Laertios, Żywoty sławnych filozofów, PWN Warszawa 1988, ss. 86-104 (roz. o Sokratesie)

Opracowania:

- M.H. Hansen, The Trial of Socrates - from the Athenian Point of View, Copenhagen 1995, ss. 4-15 [BUW 676191]

- M-F. Baslez, Prześladowania w starożytności, Kraków 2009, ss. 25-38

(ii) Proces Sokratesa. Rekonstrukcja zdarzeń i ich interpretacja

- Przebieg procesu publicznego w Atenach V-ego wieku.

- Przypadek Sokratesa: oskarżyciele, treść aktu oskarżenia, mowy stron, wyrok.

- Konkluzja: co to była asebeia?

Źródła:

j.w.

Opracowania:

- M. H. Hansen, The Trial of Socrates - from the Athenian Point of View, Copenhagen 1995, ss. 16-31

- tegoż, Demokracja ateńska w czasach Demosthenesa, Warszawa DiG 1999, ss. 186-211 (o sądach ateńskich)

6. Zajęcia końcowe: test z mapy.

II semestr:

1. Pierwsze zajęcia poświęcone będą prezentacji najważniejszych pomocy wykorzystywanych w drugim semestrze, omówieniu tematyki zajęć i kryteriów zaliczania.

2. Elity rzymskie okresu Republiki w świetle oratio funebris, inskrypcji nagrobnych oraz wybranych źródeł numizmatycznych (2 kolejne zajęcia).

Źródła: mowa pogrzebowa L. Metellusa (Plinius, HN VII 139-140; polskie tłumaczenie w: Wybór źródeł do historii starożytnej pod red. A. Chankowskiego, Warszawa 1995, s. 85); napis nagrobny L. Corneliusa Scypiona Barbatusa i L. Corneliusa Scypiona, syna Barbatusa i P. Corneliusa Scypiona, syna Publiusa (tekst łaciński i przekład w: Wybór źródeł do historii starożytnej, op. cit., ss. 81-83); monety: Crawford, Roman Republican Coinage (książka w lektorium), 374/1 (gens Caecilia); 242/1 i 243/1 (gens Minucia); 235/ 1c (Fostulus) (monety można też odszukać i oglądać na stronie: http://www.coinproject.com/)

Literatura: Braughton, Roman Republican Magistrates (odnaleźć kariery osób, o których mówią źródła); A. Sadurska, Archeologia starożytnego Rzymu…, W-wa 1975, ss. 82-83 (o nagrobkach Scypionów); zabytek ten można obejrzeć na wielu zdjęciach w gogle grafice; A. Ziółkowski, ‘Numizmatyka republikańskiego Rzymu’, w: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu I/II, W-wa 2001, ss. 312-341 (trzeba przeczytać na drugie zajęcia poświęcone w całości emisjom monet).

Główne zagadnienia:

I zajęcia: analiza epitafiów nagrobnych i mowy pogrzebowej: działalność publiczna, postawa w życiu prywatnym, przymioty zmarłych; ideał obywatela rzymskiego;

II zajęcia: urzędnicy monetarni w Rzymie okresu republiki; propaganda własnej rodziny w świetle wybranych monet – analiza rewersów.

3. Afera święta Bona Dea i początek kłopotów Cycerona w relacjach z Klodiuszem. (2 kolejne zajęcia)

Źródła: listy Cycerona, Ad Atticum I 14 i 16 (tłum. w: Cyceron, Listy do Attyka, t. I, przekł. K. Różycka-Tomaszuk, Biblioteka Antyczna 53, Warszawa 2016); Plutarch, Żywot Cycerona, 19-29.

Literatura: Wstęp do tłumaczenia listów we wskazanej wyżej książce; D. Epstein, „Cicero's Testimony at the Bona dea Trial”, Classical Philology 81. 3 (1986), 229-235.

4. Ideologia władzy Augusta w świetle ikonografii (2 zajęcia)

Źródła: gemma Augustea; Swetoniusz, Żywoty Cezarów, wiele wydań (August i Tyberiusz)

Literatura: P. Zanker, August i potęga obrazów, Poznań 1999, 171-239; A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 1999, ss. 391-398.

Główne zagadnienia:

I zajęcia: co to jest gemma; analiza pasa górnego zabytku – interpretacja; rodzina Augusta i kwestia sukcesji władzy;

II zajęcia: analiza dolnego pasa zabytku – interpretacja; podboje Augusta.

5. Cursus honorum – kariery urzędnicze w okresie wczesnego cesarstwa (3 zajęcia)

Źródła: Tacyt, ‘Żywot Agrykoli’ w: Tacyt, Dzieła, t. II; każdy z uczestników otrzyma także do opracowania jedną inskrypcję z ILS, które będą prezentowana na zajęciach (Inscriptiones Latinae Selectae dostepne są na stronie archive.org).

Literatura: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu I/II, op. cit., ss. 115-120 (Tacyt) oraz ss. 186-252 (Inskrypcje łacińskie); G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu , Poznań 1991, ss. 132-208; A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, ss. 425-435 (łącznie z tekstem w ramce!)

Główne zagadnienia:

I zajęcia: kariera teścia Tacyta – pełnione urzędy i ich znaczenie; pobyt Agricoli w Brytanii i dokonane podboje;

II i III zajęcia:

analiza poszczególnych karier ekwickich w świetle przydzielonych uczestnikom zajęć inskrypcji.

6. Miasta greckie na wschodzie w świetle korespondencji Pliniusza jako namiestnika Bitynii (2 kolejne zajęcia).

Źródła: listy Pliniusza w: Imperium Romanum: władza, propaganda i konflikty ideologiczne. Wybór źródeł dla czasów cesarstwa rzymskiego, oprac. K. Stebnicka, P. Janiszewski, Warszawa 2003, ss. 7 – 12.

Literatura: M. Sartre, Wschód rzymski, Wrocław 1991, ss. 135-219; A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, ss. 435-439.

Główne zagadnienia:

I zajęcia: korespondencja Pliniusza – zwykła praktyka namiestnika czy okoliczności szczególne?; analiza 3 pierwszych listów;

II zajęcia: analiza pozostałych listów; finanse miast greckich w świetle korespondencji Pliniusza.

7. Kult nowego bóstwa: Aleksander z Abonutejchos i kult Glykona (2 zajęcia)

Źródła: Lukian, ‘Aleksander czyli rzekomy prorok’ (tłumaczenia w Lukian, Pisma wybrane, W-wa 1957, od s. 193); źródła ikonograficzne i numizmatycze – rzeźby Glykona z Tomis, Aten, Efezu; monety z Ionopolis (Imperium Romanum, s. 148); inskrypcja ku czci Miletosa (Imperium Romanum, s. 71).

Literatura, C. P. Jones, Culture and Society in Lucian, Cambridge, MA, 1986, rozdział 12 (książka jest dostępna w Lektorium IH)

Główne zagadnienia: I zajęcia: założenie nowego kultu w Abonutejchos w świetle przekazu Lukiana, działalność wyroczni, zasięg geograficzny jej oddziaływania, typ pytań, z którymi zwracali się przybysze do wyroczni;

II zajęcia: mysteria w Abonutejchos; prorok Aleksander – działalność religijna, publiczna (analiza monet z Abonutejchos/Ionoppolis) i życie prywatne; (analiza inskrypcji z Kaisareia Troketta;

III zajęcia: Glykon w źródłach ikonograficznych.

Zajęcia są prowadzone w formie dyskusji. W optymistycznym wariancie rolą prowadzącego będzie sformułowanie problemów, moderowanie dyskusji i jej podsumowanie. Dla osób, które chcą się wykazać, przewidywane są referaty (sprawozdanie z lektury obcojęzycznej). Na koniec semestru odbędzie się sprawdzian ze znajomości mapy (mapa Grecji właściwej i mapa greckiej kolonizacji). Nieobecności (powyżej jednej) studenci będą zaliczać w formie rozmowy indywidualnej na dyżurach.

Poza frekwencją (maksimum jedna nieodrobiona nieobecność w semestrze) podstawowym kryterium oceny poszczególnych uczestników będą obserwacje prowadzącego odnośnie do ich udziału w dyskusji i odpowiedzi na zadawane (także imiennie) pytania. Trafność tych obserwacji będzie kontrolowana poprzez zestawienie z wynikami kończących każdy semestr testów z mapy, na których pojawią się wyłącznie takie nazwy geograficzne, które padały na zajęciach w trakcie semestru. W sytuacjach, gdy nie będzie jasności co do oceny (zwłaszcza w przypadku zbyt ograniczonej aktywności danej osoby w dyskusji) prowadzący rezerwuje sobie prawo do indywidualnego odpytania uczestnika zajęć w trybie dyżuru z całości/części materiału z zajęć.

II semestr:

Oceniany jest aktywny udział w zajęciach i obecność na zajęciach