Historia starożytna [3006-HST2] Rok akademicki 2022/23
Ćwiczenia, grupa nr 1

Literatura ogólna:

Oxford Classical Dictionary, ed. 4, red. S. Hornblower & A. Spawforth z udziałem E. Eidinow, Oxford 2012

- E. Wipszycka et alii, Historia starożytnych Greków, t. I Warszawa 1988, t. II Warszawa 2009, t. III2 Warszawa 2010

- Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982

- Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, I/II2, [red.] E. Wipszycka, Warszawa PWN 2001

Literatura szczegółowa, patrz „Zakres tematów”.

Niezależnie od zestawionych tam lektur wszystkich uczestników zajęć obowiązuje bieżące sprawdzanie wszystkich pojawiających się w źródłach i opracowaniach nazw geograficznych w Atlasie Historii Starożytnej Ludwika Piotrowicza, not biograficznych o autorach źródeł w Słowniku pisarzy antycznych pod red. Anny Świderkówny a niejasnych terminów w zależności od potrzeb w Małej encyklopedii kultury świata antycznego, pod red. Kazimierza Kumanieckiego, Oxford Classical Dictionary wyd. 4 (pod red. S. Hornblowera & A. Spawfortha z udziałem E. Eidinow) lub Der Neue Pauly (istnieje też wersja angielsko-języczna New Pauly, jest w Bibliotece IFK)

II semestr:

zobacz "Zakres tamatów" w II semestrze

Zajęcia wstępne

- Omówienie kwestii organizacyjnych

- Podstawowe pomoce badawcze historyka starożytnej Grecji (biblioteki, bibliografie, słowniki, podręczniki, pomoce internetowe, etc.)

Blok 1: Źródłoznawstwo antyczne

- Na czym pisali starożytni?

- Co z piśmiennictwa antycznego przechowało się do naszych czasów?

- Jakie były kulturowe kryteria selekcji literatury?

Opracowania:

- B. Bravo i E. Wipszycka, „Wprowadzenie do źródłoznawstwa antycznego”, [w:]Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, (red.) E. Wipszycka, t. 1, Warszawa 1982, ss. 9-37;

- L.D. Reynolds & N.G. Wilson, Skrybowie i uczeni. O tym, w jaki sposób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów, Warszawa 2008, ss. 15-68;

Blok 2: Homer, Odyseja i tzw. „świat homerowy”

2.1. Postać Homera

- Najstarsze wzmianki o Homerze.

- Hellenistyczna tradycja biografistyczna.

- Nowożytny spór o imię Homera

Źródło:

Homer, Odyseja, w tł. J. Parandowskiego (było wiele wydań).

[UWAGA! Na te zajęcia trzeba przeczytać pierwsze 12 pieśni]

Opracowania:

J. Łanowski wstęp do Iliady w przekładzie K. Jeżewskiej (seria BN wydania od 1986 roku!) i T. Sinko, Literatura grecka, t. I cz. 1: Literatura archaiczna VIII-VI w., Kraków 1931, ss. 31-62 lub H. Podbielski, „Homer wczoraj i dziś”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, t. I, Epika-liryka-dramat, red. H. Podbielski, Lublin 2005, ss. 67-90.

2.2. Teorie powstania poematów homerowych.

- Wystąpienie Friedricha Wolfa.

- Spór pluralistów z unitarystami.

- Teoria formularna.

- Homer między literaturą ustną a pisaną.

Źródło:

j.w.

[UWAGA! Na te zajęcia należy przeczytać Odyseję do końca czyli drugie 12 pieśni]

Opracowania:

j.w. + wstęp Z. Abramowiczówny do tł. Odysei pióra L. Siemieńskiego w serii BN.

2.3. Kwerenda: ofiara w Odysei.

- Miejsca dokonywania aktów ofiarnych i personel ofiarniczy.

- Typologia aktów ofiarnych.

- Przebieg aktu ofiarnego.

- Religijny sens ofiary.

Źródło:

j.w.

Opracowania:

P. Vidal-Naquet, Czarny Łowca, Warszawa 2003, ss. 37-61 (= roz.1.1. „Religijne i mityczne aspekty ziemi i ofiary w Odysei”) i E. Wipszycka & B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t.I Warszawa 1988, ss. 297-335 lub W. Lengauer, Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994, ss. 78-111 (= roz. III, „Ofiara, kult, święto”).

2.4. Archeologia homerowa a „świat homerowy”.

- Problem historyczności społeczeństwa homerowego.

- Przydatność epiki jako źródła historycznego.

Źródło:

j.w.

Opracowania:

J. Griffin, Homer, Warszawa 1999, ss. 9-31; E. Wipszycka & B. Bravo, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988, ss. 65-126; L. Trzcionkowski, „Historyczne aspekty eposu homeryckiego”, [w:] Literatura Grecji starożytnej, t. I, Epika-liryka-dramat, red. H. Podbielski, Lublin 2005, ss. 41-66.

Blok 3: Przedstawienie aktu ofiarnego w malarstwie wazowym

3.1. Przedstawienia wazowe jako źródło historyczne

- Malarze wazowi

- Typologia zdobionych naczyń greckich

- Odbiorcy

- Konwencja malarska

- Charakterystyka malarstwa wazowego jako źródła historycznego

Opracowania:

- M. L. Bernhard, Greckie malarstwo wazowe, Ossolineum 1966, ss. 1-79

- J. Boardman, Sztuka grecka, Toruń 1999, ss. 35-42; 54-63; 100-123; 198-215; 247-249

3.2. Analiza wybranych przedstawień.

- Identyfikacja akcesoriów, postaci i przestrzeni ofiarnej

- Węzłowe punkty aktu ofiarnego w przedstawieniach wazowych

- Malarstwo wazowe jako źródło do poznania mentalności religijnej

Źródła:

- trzy przedstawienia wazowe [w:] Cambridge Ancient History, vol. IVbis, il. nr.222 [VIa.2972/4bis] i Cambridge Ancient History, vol. VIbis, il. nr 141 i 142 [VIa.2972/6bis]

[UWAGA! Proszę czytać uważnie opisy ilustracji.]

Opracowania:

(a) dla wszystkich:

- patrz literatura wyżej Blok 2 (iii)

[UWAGA! Proszę aby osoby które czytały podręcznik B. Bravo & E. Wipszyckiej czytały teraz rozdział książki W. Lengauera, i na odwrót]

(b) „nadprogramowo” dla ambitnych osób angielsko- lub francuskojęzycznych:

- W. Burkert, Greek Religion, Oxford 1990, ss. 54-75 [VIa.2896]

- F. Lissarague, Vases grecs, Hazan 1999, ss. 134-152 (= roz. „Hommes et dieux”) [VIa.3547]

Blok 4: Założenie Kyrene: źródłowe i historyczne problemy z Wielką Kolonizacją

4.1. Herodot i dwie opowieści o założeniu Kyrene

- Dzieje Herodota i ich autor

- Źródła informacji Herodota

- Problem historiograficzny: próba wyjaśnienia rozbieżności w opowieści Terejczyków i Kyrenejczyków

- Problem historyczny: rola Delf w Wielkiej Kolonizacji

Źródło:

Herodot, Dzieje, przeł. S. Hammer ks. IV (zwł. §§.145-202) [było kilka wydań począwszy od 1959]

Opracowania:

- o Herodocie: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, I/II wyd.2 red. E. Wipszycka, Warszawa 2001, ss. 71-73

- o kolonizacji: B. Bravo & E. Wipszycka, Dzieje starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988, ss. 158-187

- o opowieści Herodota (a) dla osób anglojęzycznych: Cambridge Ancient History, vol. III2.3,134-138 i 256-257 [VIa.2972/3(3)] (b) dla osób francuskojęzycznych: F. Chamoux, Cyrène sous la monarchie des Battiades, Paris 1953, ss. 92-104 [VIa.932ab]

4.2. Pindar: historia na usługach władcy.

- Oda jako gatunek literacki.

- Wersja Pindara a opowieści Herodota: katalog różnic.

- Tradycja władcy a tradycja polis.

Źródło:

Pindar, Ody pytyjskie IX, IV i V.

Opracowania:

Wstęp [w:] Ody zwycięskie, przeł. M. Brożek, Kraków 1987,5-23; o micie Argonautów: P.Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Ossolineum 1997, s.v. Argonauci, Kyrene.

4.3. Tzw. „Przysięga Terejczyków” (SEG 9.3)

- Inskrypcja z Kyrene a tradycja literacka.

- Problem autentyczności dokumentu.

- Skuteczność argumentu z przeszłości w greckiej rzeczywistości politycznej.

Źródło:

"Stela założycieli" [w:] Wybór źródeł do historii starożytnej, [red.] A.Chankowski, Warszawa 1995,28-29.

Opracowania:

Dla wszystkich: L. B. Zaidman, Grecy i ich bogowie, 188-190;

Dla osób (a) anglojęzycznych: R.Osborne, Greece in the Making, London & New York 1999, ss. 4-17 [VIa.3758]; (b) francuskojęzycznych: F. Chamoux, Cyrène sous la monarchie des Battiades, Paris 1953, ss. 105-114 [Via.932]; (c) rosyjskojęzycznych: V.P. Jajlenko, Greceskaja kolonizacja VII-III wiekow do n.e., Moskva 1982, ss. 61-83 [VIa.2750].

Blok 5: Proces Sokratesa

5.1. Proces Sokratesa. Tradycja źródłowa

- Świadectwo Platona a świadectwa Ksenofonta.

- Diogenes Laertios i jego źródła.

Źródła:

- Platon, Obrona Sokratesa (wiele wydań)

- Ksenofont, Obrona Sokratesa

- Ksenofont, Wspomnienie o Sokratesie, ks. I, rozdz. 1-2

[Obydwa teksty Ksenofonta znajdują się w: Ksenofont, Pisma sokratyczne, tłum. L. Joachimowicz, Warszawa 1967]

- Diogenes Laertios, Żywoty sławnych filozofów, PWN Warszawa 1988, ss. 86-104 (roz. o Sokratesie)

Opracowania:

- M.H. Hansen, The Trial of Socrates - from the Athenian Point of View, Copenhagen 1995, ss. 4-15 [BUW 676191]

- M-F. Baslez, Prześladowania w starożytności, Kraków 2009, ss. 25-38

5.2. Proces Sokratesa. Rekonstrukcja zdarzeń i ich interpretacja

- Przebieg procesu publicznego w Atenach V-ego wieku.

- Przypadek Sokratesa: oskarżyciele, treść aktu oskarżenia, mowy stron, wyrok.

- Konkluzja: co to była asebeia?

Źródła:

j.w.

Opracowania:

- M. H. Hansen, The Trial of Socrates - from the Athenian Point of View, Copenhagen 1995, ss. 16-31

- tegoż, Demokracja ateńska w czasach Demosthenesa, Warszawa DiG 1999, ss. 186-211 (o sądach ateńskich)

- W. Lengauer, Religijność starożytnych Greków, Warszawa 1994, ss. 112-143 (= roz. IV, „Pobożność grecka”).

Zajęcia końcowe.

Test z mapy, wystawienie ocen.

II semestr (prof. Krystyna Stebnicka):

1. Zajęcia wstępne: cel zajęć, pomoce naukowe dla historii Rzymu, warunki zaliczenia zajęć.

2. Wielkie i małe wybory: wybory urzędników okresu schyłku Republiki oraz wczesnego cesarstwa (kolejne 3 zajęcia)

Źródła: Cyceron, Ad Atticum I 1 (w: Cyceron, Listy do Attyka, Księga I-II, Warszawa 2016 [2017], Biblioteka Antyczna 53;; Mały poradnik wyborczy, w: Wybór źródeł do historii starożytnej, red. A. Chankowski, Warszawa 1995, ss. 138-152; ikonografia rewersu monety Nerwy.

Inskrypcje z Pompejów w: Wybór źródeł do historii starożytnej, red. A. Chankowski,

Warszawa 1995, s. 189-190.

Literatura: K. Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977, 180-189, ss. 384- 398; Wstęp do podanego wyżej tłumaczenia listów Cycerona; J. Wikarjak, „Kampania przedwyborcza Cycerona w roku 65/64 p.n.e.”, Menander 19 (1964), ss. 241-254.

Problemy: Kariera Cycerona; postać Attyka; listy prywatne jako źródło historyczne – korespondencja Cycerona z Attykiem; czym jest Commentariolum de petitione, utworem Cyceronów czy późniejszą próbką retoryczną?; porady wyborcze w Commentariolum de petitione; przebieg wyborów na najwyższych urzędników w Rzymie;

Struktura urzędnicza municypium; wyborcza kampania municypalna – gdzie są umieszczone hasła wyborcze w Pompejach, kto je zamawia i kto wykonuje? Analiza poszczególnych inskrypcji.

3. Kariery polityczne urzędników rzymskich (2 kolejne zajęcia).

Źródła: Tacyt, „Żywot Agrykoli”; inskrypcja ku czci Gratusa Iulianusa, nr 1327 w: H. Dessau, Inscriptiones Latinae Selectae, t. I, link: https://archive.org/details/inscriptioneslat01dessuoft/page/294/mode/2up

Literatura: Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu I/II,Warszawa 2001, ss. 115-120 (Tacyt) oraz ss. 186-252 (inskrypcje łacińskie); G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, Poznań 1991, ss. 132-208; A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, ss. 425-435 (z tekstem w ramce!).

Problemy: stan senatorski i ekwicki – reformy Augusta; modelowe kariery urzędnicze - ilu urzędników każdego roku potrzebowało Imperium?; analiza kariery Agrykoli oraz Iulianusa.

4. My” i „obcy” – stosunek do innych kultur i religii (2 kolejne zajęcia).

Źródła: Józef Flawiusz, Przeciwko Apionowi, II 1-41; Tacyt, Historia, V 2-8; Minucjusz Felix, Octavius, rozdz. 9.

Literatura: P. Veyne, „Humanitas: Rzymianie i nie-Rzymianie”, w: A. Giardina (red.), Człowiek Rzymu, Warszawa 1997, ss. 421-450; wiedza o Józefie Flawiuszu z: Vademecum…, op. cit.

Problemy: stosunek intelektualistów greckich i rzymskich do religii nietradycyjnych: cel powstania Contra Apionem i odbiorcy tego utworu; postać Mojżesza i opowieść o exodusie w przekazanych świadectwach Flawiusza; antyjudaizm czy „antysemityzm”?; wiedza Tacyta o Żydach; stereotyp wyznawców chrześcijaństwa w II w. n.e.

5. Początek kryzysu III wieku: krótkie panowania Maximinusa Traka (2 kolejne zajęcia).

Źródła: Herodian, ks. VII-VIII – biografia Maximinusa Traka; monety bite przez Maximinusa (na stronie http://numismatics.org/ocre/results?q=Maximinus%20Thrax).

Literatura: wiedza (skąpa) o Herodianie na podstawie Vademecum ….

Problemy: Herodian i czasy powstania jego działa; źródła Herodiana; dojście do władzy Maximinusa; kampania germańska: co wie Herodian?; dalsze poczynania Maximinusa i reakcja senatu; ocena panowania Maximinusa.

6. Udział kobiet w życiu poleis greckich okresu wczesnego cesarstwa (2 kolejne zajęcia)

Źródła: uczestnicy zajęć dostaną pakiet z inskrypcjami greckimi (tekst grecki wraz z tłumaczeniem); będzie mowa o Iunii Teodorza (Korynt), Plancii Magnie (Perge) i Motoxaris (Selge).

Literatura: M. Sartre, Wschód rzymski, Wrocław 1991, ss. 135-219 (rozdział: Świat miast).

Problemy:

7. Miejsca kultu: świątynia, kościół, synagoga (2 kolejne zajęcia)

Na ostatnich dwóch zajęciach w semestrze będziemy pracować w grupach. Studenci samodzielnie zbiorą literaturę i omówią następujące zabytki:

Parthenon

Synagoga w Dura Europos (wybrane panele dekoracji).

Kościół Grobu w Jerozolimie (fundacja Konstantyna; konieczna lektura odpowiednich rozdziałów ‘Żywotu Konstantyna” Euzebiusza z Caesarei).

Poza frekwencją (maksimum jedna nieodrobiona nieobecność w semestrze) podstawowym kryterium oceny poszczególnych uczestników będą obserwacje prowadzącego odnośnie do ich udziału w dyskusji i odpowiedzi na zadawane (także imiennie) pytania. W sytuacjach, gdy nie będzie jasności co do oceny (zwłaszcza w przypadku zbyt ograniczonej aktywności danej osoby w dyskusji) prowadzący rezerwuje sobie prawo do indywidualnego odpytania uczestnika zajęć w trybie dyżuru z całości/części materiału z zajęć. Na koniec drugiego semestru przewidziany jest test ze znajomości mapy świata antycznego w zakresie, w jakim mowa była o nim w trakcie zajęć.