"Gender Trouble". Reading Judith Butler

„Dżender-śmęder”? Piętnaście lat od polskiego wydania „Uwikłanych w płeć” (oryg. Gender Trouble) tytułowy problem tego tekstu wciąż wywołuje w Polsce silne emocje. Nie trzeba długo szukać, żeby natrafić na artykuły naukowe, które stanowią krytykę „genderyzmu genderystów” nazywając go „ideologia totalną” wymierzoną przede wszystkim w polską rodzinę. Dlaczego filozoficzne pojęcie, które Judith Butler analizuje w swojej napisanej ponad trzydzieści lat temu książce, nadal pozostaje źródłem zażartego sporu?

Podczas naszych zajęć spróbujemy odpowiedzieć na pytanie o kłopotliwy charakter pojęcia gender. Oraz o kłopotliwą aktualność tego pytania. Punktem wyjścia do naszych dyskusji będzie bliska lektura „Uwikłanych w płeć” wzbogacona zarówno o współczesne konteksty, jak i lektury przywoływane przez samą Butler. Pogłębiona analiza książki Butler pozwoli nam trafniej określić stawkę tego tekstu oraz wywoływane przez niego emocje.

Nasze spotkania poświęcone będą analizie kolejnych rozdziałów „Uwikłanych w płeć”. Za pomocą bliskiej lektury (close reading) niewielkich partii tekstu spróbujemy rozmontować słynący z hermetyczności styl Judith Butler i zastanowić się nad wybraną przez nią strategią. Zobaczymy, w jakie teoretyczne alianse wchodzi Butler budując swoją argumentacje i za co krytykuje swoich przeciwników. W tym celu przyjrzymy się bliżej przywoływanym przez nią lekturom. Wspólnie zmierzymy się więc z klasycznymi tekstami feministycznymi (de Beauvoir, Irigaray, Kristeva, Wittig), psychoanalitycznymi (Freud, Lacan), filozoficznymi (Foucault) i antropologicznymi (Douglas, Lévi-Strauss).

Do zaliczenia przedmiotu studenci i studentki będą potrzebowali około 75 godzin lekcyjnych: 30 godzin na udział w zajęciach oraz 45 godzin na przygotowanie niezbędnych materiałów, tj. lektur zadanych na kolejne spotkania oraz wybranego tekstu na zaliczenie końcowe.

Proponowana kolejność tekstów i zagadnień:

1. Wprowadzenie.

Gender Trouble: Wokół sporu o gender.

2. Gender jako projekt polityczny I

Judith Butler, Uwikłani w płeć: feminizm i polityka tożsamości, przeł. K. Krasuska, Warszawa 2008, 33-49.

Michel Foucault, Historia seksualności, przeł. B Banasiak et al, Warszawa 1995 (fragmenty).

3. Biologiczne i filozoficzne podstawy myślenia o płci

—Produkcja wiedzy

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 50-53.

Aleksandra Derra, „Obiektywność spleciona z męskością, czyli o języku nauki z perspektywy feministycznej”, Teksty Drugie 4 (2011): 49-68.

—Kontekst społeczno-teoretyczny

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 54-67.

Simone de Beauvoir, Druga płeć, przeł. G. Mycielska, M. Leśniewska, Warszawa 2019 (fragmenty).

Luce Irigaray, Ta płeć, która nie jest jednością, przeł. K. Kłosińska, Fa-Art 4 (1996): 44-47.

—Podstawy metafizyczne

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 68-81.

Monique Wittig, Nie rodzimy się kobietą, przeł. M. Solarska, M. Borowicz, [w:] Maria Solarska, Martyna Borowicz (red.), Francuski feminizm materialistyczny. Wybór tekstów Colette Guillaumin, Christine Delphy, Monique Wittig, Poznań 2007, 135-146.

—Strategie destabilizacji

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 82-95.

Gayle Rubin, Rozmyślając o seksie, przeł. J. Mizielińska, Lewą Nogą 16 (2004): 164-204.

4. Gender jako projekt krytyczny

—Krytyka strukturalizmu

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 99-112.

Claude Lévi-Strauss, Elementarne struktury pokrewieństwa, przeł. M. Falski, Warszawa 2002 (fragmenty).

—Krytyka psychoanalizy

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 113-132.

Jacques Lacan, “Znaczenie fallusa”, przeł. S. Rodowicz-Ślusarczyk et al., Warszawa 2013: https://www.fppl.pl/wp-content/uploads/2013/04/Znaczenie-Fallusa.pdf.

—Krytyki psychoanalizy ciąg dalszy

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 133-154.

Sigmund Freud, Psychologia nieświadomości, przeł. R. Reszke, Warszawa 2007 (fragmenty).

5. Strategie genderowej rewolucji

—Polityka ciała

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 155-185.

Julia Kristeva, Potęga obrzydzenia: Esej o wstręcie, przeł. M. Falski, Kraków 2008 (fragmenty).

—Nieciągłość seksualna

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 186-210.

Michel Foucault, Prawdziwa płeć, przeł. A. Lewańska, [w:] Szaleństwo i literatura: powiedziane, napisane, Warszawa 1999, 293-301.

—Fikcyjna płeć

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 210-234.

Maria Solarska, Martyna Borowicz (red.), Francuski feminizm materialistyczny. Wybór tekstów Colette Guillaumin, Christine Delphy, Monique Wittig, Poznań 2007, 127-134, 147-157.

—Wywrotowa performatywność

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 235-243.

Mary Douglas, Czystość i zmaza, przeł. M. Bucholc, Warszawa 2007 (fragmenty).

6. Gender jako projekt polityczny II

Judith Butler, Uwikłani w płeć, 244-263.

Judith Butler, Walczące słowa. Mowa nienawiści i polityka performatywu, przeł. A. Ostolski, Warszawa 2011 (fragmenty).

Po ukończeniu toku zajęć studenci i studentki:

1. umieją wymienić trudności i kwestie sporne związane z pojęciem gender (K_W01);

2. znają stanowiska czołowych autorek i autorów teorii feministycznej oraz gender studies (K_W06);

3. rozumieją, na czym polega metoda bliskiej lektury (close reading), jakie są jej zalety i ograniczenia (K_W05);

4. potrafią dokonać analizy różnych rodzajów tekstów teoretycznych z zakresu filozofii czy antropologii (K_U02);

5. samodzielnie, w sposób twórczy i pogłębiony poddają krytycznej ocenie źródła o charakterze naukowym poświęcone pojęciu gender (K_U01);

6. umieją formułować opinie na temat tekstów teoretycznych analizujących pojęcie gender, wskazując na siłę czy słabość zawartych w nich argumentów (K_U06);

7. rozumieją miejsce i rolę krytycznej refleksji we współczesnym społeczeństwie (K_U04);

8. są gotowi do świadomego uczestniczenia w dyskusji toczącej się w społeczeństwie obywatelskim (K_K10).

Konwersatorium zaliczane jest na ocenę.

Podstawowym warunkiem otrzymania oceny jest obecność. Możliwe są dwie nieobecności w semestrze i te nie niosą ze sobą konieczności zaliczania pominiętej partii materiału. Trzecia i czwarta nieobecność wymagają już zaliczenia indywidualnego. Powinno się ono odbyć w przeciągu dwóch tygodni od opuszczonego spotkania. Nieprzygotowanie do zajęć traktowane jest tak samo jak nieobecność.

Na ocenę końcową składają się dwa elementy:

1. przygotowanie do zajęć oraz aktywny udział w dyskusjach i analizie tekstów (65% oceny);

2. ustne zaliczenie końcowe polegające na dyskusji na temat wybranego przez studentkę lub studenta artykułu naukowego na temat gender (35% oceny).

Proponowana ocena końcowa będzie stanowiła wypadkową oceniania ciągłego i zaliczenia końcowego. Ocenie ciągłej będzie podlegało studenckie przygotowanie i aktywność na zajęciach. Zaliczenie końcowe odbędzie się w sesji letniej i będzie miało formę ustną.

Wstępny harmonogram zaliczenia końcowego wygląda następująco: na początku semestru uczestniczkom i uczestnikom zajęć udostępniony zostanie wybór artykułów naukowych analizujących pojęcie gender. Najpóźniej cztery tygodnie przed ostatnimi zajęciami każdy student i każda studentka zgłosi do zaliczenia jeden z proponowanych artykułów. Według tego klucza studenci i studentki zostaną podzieleni na grupy zaliczeniowe (3-5 osób). Zaliczenie końcowe odbędzie się w sesji letniej. Będzie miało formę moderowanej dyskusji w grupie polegającej na wspólnej analizie wybranego wcześniej tekstu. Jej celem będzie merytoryczna ocena zawartych tam argumentów.