Literackie scenariusze zagłady rasy ludzkiej 1900-2000

ogólnouniwersyteckie

Znajomość języka angielskiego na poziomie B2+ (niektóre teksty są dostępne jedynie w języku angielskim)

Celem konwersatorium jest pokazanie, że w całym XX wieku literatura spekulacyjna inspirowana teoriami biologicznymi, psychologicznymi i historiozoficznymi rozważała rozliczne scenariusze zagłady rasy ludzkiej. Konwersatorium składa się z trzech bloków tematycznych poświęconym różnym typom takich scenariuszy: w części zatytułowanej Strachy pierwszej połowy wieku: dewolucja i technofobia omówimy utwory Herberta George’a Wellsa, Olafa Stapledona, Aldousa Huxleya i E.M. Forstera. Następnie, w części zatytułowanej Zimna wojna i widmo nieuchronnej zagłady będziemy dyskutować o tekstach Waltera Millera, Nevila Shute’a i Angeli Carter. W ostatnim z bloków, Czekając na millennium omawiać będziemy utwory Iana Watsona, Philipa Dicka i J.G. Ballarda. Konwersatorium zakończą zajęcia poświęcone wątkom post-apokaliptycznym w kinie.

Jeden z najważniejszych motywów w literaturze spekulacyjnej lat 1900-2000 to niewątpliwie zagłada rasy ludzkiej i znanego nam świata. Celem konwersatorium jest pokazanie, że w XX wieku literatura inspirowana teoriami biologicznymi, psychologicznymi i historiozoficznymi rozważała rozliczne scenariusze zagłady rasy ludzkiej. Współczesne niepokoje związane z prawdopodobną zagładą ekologiczną/klimatyczną wpisują się więc w długą tradycję katastrofizmu.

Już od połowy XIX wieku powstają powieści katastroficzne, a temat ten zagościł w kulturze popularnej na trwałe. Stworzono tysiące scenariuszy fikcyjnego końca świata: w niektórych unicestwieniu ulega cała Ziemia, w innych tylko niektóre kontynenty. Czasem sprawcą zagłady jest sama ludzkość, kiedy indziej cios wymierza nam natura. Konwersatorium składa się z trzech bloków tematycznych poświęconym różnym typom takich scenariuszy.

W niektórych z nich przyczyn rychłego końca ludzkości upatrywano w uwarunkowaniach biologicznych, a także wierzono, że wybierając ścieżkę rozwoju technologicznego cywilizacja wkroczyła na drogę samozagłady. W części kursu zatytułowanej Strachy pierwszej połowy wieku: dewolucja i technofobia omówimy takie rozważania na przykładzie utworów Herberta George’a Wellsa, Olafa Stapledona, Aldousa Huxleya i E.M. Forstera.

Wedle kolejnej grupy pisarzy cywilizacja ludzka dobiega kresu, tak jak życie każdego gatunku biologicznego, a ludzie podświadomie wyczuwają, że koniec świata jest zgodny z bliżej nieokreślonymi megacyklami kosmicznymi. Zagłada budzi grozę, ale i fascynację, którą potęguje zmęczenie współczesnym światem i zniechęcenie cywilizacją. W części kursu zatytułowanej Zimna wojna i widmo nieuchronnej zagłady omówimy takie zjawiska na przykładzie utworów Waltera Millera, Nevila Shute’a i Angeli Carter.

Co więcej, w wieku XX powstają niezliczone teksty interpretujące bieżące wydarzenia na świecie jako spełnienie dawnych proroctw, a proroctwa z kolei używane są do określenia natury, kolejności i terminu zdarzeń prowadzących do końca świata. Tendencje do interpretowania dziejów w kategoriach milenarystycznych, zarówno historii jak i prawdopodobnej najbliższej przyszłości, są szczególnie silne w Ameryce, nieprzerwanie już od czasów XVII-wiecznych kolonii. Dominacja kulturowa USA w ostatnich dekadach sprawia, że i kultura globalna czeka na millennium. W części kursu zatytułowanej Czekając na millennium omówimy te zjawiska na przykładzie utworów Iana Watsona, Philipa Dicka i J.G. Ballarda. Konwersatorium zakończą zajęcia poświęcone wątkom post-apokaliptycznym w kinie.

Teksty główne: literackie

Ballard, J. G “Człowiek podświadomy” i “The Reptile Enclosure” (w tomach Ogród czasu i The Terminal Beach)

Carter, Angela Marianna i barbarzyńcy, Warszawa 1988

Dick, Philip K., Blade Runner. Czy androidy śnią o elektrycznych owcach?, Warszawa 1995

Dick, Philip K., „Czarna skrzyneczka” (w tomie opowiadań Kopia ojca)

Gunn, James. Droga do science fiction t. I – IV Warszawa 1988 (opowiadanie Forster, E.M. „Maszyna staje” oraz fragment Olaf Stapledon Ostatni i pierwsi ludzie )

Huxley, Aldous. Nowy wspaniały świat, Kraków 1988

Miller, jr, Walter M., Kantyk dla Leibowitza, Poznań 1998

Stapledon, Olaf. Dziwny John, Śląsk, Katowice, 1990

Watson, Ian „Rentgenowscy rozbitkowie” (w tomie opowiadań Powolne ptaki, Warszawa, 1998)

Wells, H.G. Wehikuł czasu, Wolne Lektury.

Pomocnicze konteksty krytyczne:

Berger, James After the End. Representations of Post-Apocalypse, Minneapolis, London, 1999

Freud, Zygmunt „Kultura jako źródło cierpień”. Wolne lektury

Fukuyama, Francis Koniec człowieka, Znak, 2004.

Laing, R.D. The Politics of Experience. Penguin Books, 1990.

Lindsey H.. The Late Great Planet Earth, Grand Rapids, Michigan. 1970

Määttä, Jerry. „Keeping Count of the End of the World: A Statistical Analysis of the Historiography, Canonisation, and Historical Fluctuations of Anglophone Apocalyptic and Post-Apocalyptic Disaster Narratives.” Culture unbound

On Philip K. Dick: 40 Articles from ‘Science Fiction Studies’, Terre Haute and Greencastle, 1992

Spengler, Oswald The Decline of the West (One-volume edition). Trans. Charles Francis Atkinson, New York, Oxford: Oxford University Press 1999.

Sutin, Lawrence, Boże inwazje. Życie Philipa K. Dicka, Poznań 2005

Thompson, Damian Koniec czasu. Wiara i lęk w cieniu millennium, Warszawa 1999.

Toynbee, Arnold. A study of History. Abridgement of Volumes I-VI by D. C. Somervell. New York, Oxford: Oxford University Press 1998.

W zakresie wiedzy student/-ka (K_W01,K_W06, K_W08, K_W10)

- ma poszerzoną i pogłębioną wiedzę o miejscu i roli nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych w kulturze

- zna i stosuje różne metody analizy i interpretacji dzieł artystycznych

- zna współcześnie stosowane metody interpretacji tekstów kultury

- rozumie powiązania między działaniami twórców kultury i przedsiębiorców a dynamiką zmian społecznych

W zakresie umiejętności student/ka potrafi (K_U01, K_U02,K_U05)

- samodzielnie selekcjonować informacje pochodzące z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych oraz dokonać ich krytycznej oceny

- samodzielnie dobrać i zastosować odpowiednie narzędzia badawcze do analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów wizualnych

- wykorzystać interdyscyplinarne metody i narzędzia badawczych do analizy zjawisk kultury

W zakresie kompetencji społecznych student/ka jest gotów/a do (K_K01, K_K02):

- kształcenia ustawicznego (lifelong learning)

- dynamicznego rozwoju naukowego w obrębie nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych oraz śledzi nowe metody i paradygmaty badawcze

Ocena końcowa będzie wypadkową następujących ocen cząstkowych:

20% regularne czytanie tekstów na zajęcia

30% aktywność w czasie zajęć

50% kolokwium

Dopuszczalna liczba nieobecności – 3 w semestrze