Neurotics, neuters, mythomaniacs. Women and psychoanalysis

“Kobieta to symptom”, obiekt fantazji i pragnień. Wybrakowany podmiot, który funkcjonuje na obrzeżach języka i prawa. Tak między innymi ujmowana jest kobieta w klasycznych tekstach psychoanalizy (Freud, Jung, Lacan). Co jednak się stanie, kiedy oddamy głos psychoanalityczkom? Do jakich wniosków dojdą przyglądając się kompensującym matkom, oziębłym kochankom czy zazdrosnym córkom? Jakie stanowisko zajmą z kolei teoretyczki feministyczne? Czy córki dadzą radę sprzeniewierzyć się prawu ojca?

Podczas zajęć interesować będzie nas kobieta jako temat główny i wątek poboczny. Będziemy dyskutować o pracach ważnych psychoanalityczek, uczennic i kontynuatorek myśli Freuda, Junga czy Lacana. Zajmiemy się także feministyczną krytyką tradycji psychoanalitycznej wiążącej represję z opresją. Pogłębiona analiza tekstów teoretycznych z zakresu psychoanalizy, filozofii i teorii feministycznej pozwoli nam na dostrzeżenie niuansów i napięć charakteryzujących relację pomiędzy kobiecością a psychoanalizą.

Nasze spotkania poświęcone będą analizie tekstów autorów i autorek związanych z psychoanalizą, którzy w swojej pracy problematyzują funkcjonowanie i znaczenie tego, co kobiece. Za pomocą bliskiej lektury (close reading) zmierzymy się wspólnie z niuansami psychoanalitycznej pojęciowości i zastanowimy się nad trudną relacją pomiędzy teorią psychoanalityczną a teorią feministyczną. Wspólnie zmierzymy się więc z klasycznymi tekstami psychoanalityków (Sigmund Freud, Jacues Lacan, Carl Gustav Jung), psychoanalityczek (Anna Freud, Melanie Klein, Nancy Chodorow, Bracha L. Ettinger) oraz ich feministyczną krytyką (Jane Gallop, Juliet Mitchell).

Do zaliczenia przedmiotu studenci i studentki będą potrzebowali około 75 godzin lekcyjnych: 30 godzin na udział w zajęciach oraz 45 godzin na przygotowanie niezbędnych materiałów, tj. lektur zadanych na kolejne spotkania oraz wybranego tekstu na zaliczenie końcowe.

Proponowana kolejność tekstów i zagadnień:

-- Wprowadzenie: Kobiety i psychoanaliza

-- Blok 1: Neurotyczne matki i niepokorne córki

Sigmund Freud, „Trzy rozprawy z teorii seksualności”, [w:] idem, Życie seksualne, tłum. R. Reszke, Warszawa 1999 (fragmenty).

Sandor Ferenczi, „Pomieszanie języków w obcowaniu dorosłych z dzieckiem. Mowa czułości i pożądania”, tłum. M. Chojnacki, Czas kultury, 37.4. (2021), ss. 213-218.

Anna Freud, Ego i mechanizmy obronne, tłum. M. Ojrzyńska, Warszawa 1997 (fragmenty).

Melanie Klein, Psychoanaliza dzieci, tłum. M. Lipińska, Gdańsk 2007 (fragmenty); lub: Melanie Klein, Miłość, poczucie winy i reparacja…, tłum. D. Golec, A. Czownicka, Gdańsk 2007 (fragmenty).

Nancy Chodorow, Feminism and Psychoanalytic theory, New Haven & London 1989 (fragmenty).

Jane Gallop, The Daugther’s Seduction. Feminism and Psychoanalysis, New York 1982 (fragmenty).

-- Blok 2: Kastratki-kochanki

Sigmund Freud, „O seksualności kobiecej”, [w:] idem, Życie seksualne, tłum. R. Reszke, Warszawa 1999, ss. 245-263.

Luce Irigaray, Ta płeć (jedną) płcią niebędąca, tłum. S. Królak, Kraków 2010.

Jacques Lacan, Seminarium XX Encore, 1972-1973, tłum. A. Wojakowska-Skiba, Forum Polskiego Pola Lacanowskiego, Warszawa 2012, ss. 1-18; lub: Jacques Lacan, J., Pisma techniczne Freuda, tłum. J. Waga, Warszawa 2017 (fragmenty).

Julia Kristeva, Potęga obrzydzenia. Esej o wstręcie, tłum. M. Falski, Kraków 2007 (fragmenty).

Juliet Mitchell, Psychoanalysis and Feminism, New York 1974 (fragmenty).

Bracha L. Ettinger, The Matrixial Borderspace, Minneapolis, Minnesota 2009 (fragmenty).

-- Blok 3: Mitomanki

Carl Gustav Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1976 (fragmenty).

Jordan Peterson, Mapy sensu: architektura przekonań, tłum. R. Sigrist, Wrocław 2021 (fragmenty).

Marie Louise von Franz, Baśń o uwolnieniu kobiecości, tłum. S. Litwińska, Warszawa 2021 (fragmenty).

Clarissa Pinkola Estés, Biegnąca z wilkami: archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, tłum. A. Cioch, Poznań 2001 (fragmenty).

Po ukończeniu toku zajęć:

W zakresie wiedzy student/-ka zna:

- trudności i kwestie sporne związane z psychoanalitycznym ujęciem płci (K_W01);

- stanowiska czołowych autorek i autorów zajmujących się psychoanalizą (K_W06);

- rozumie na czym polega metoda bliskiej lektury (close reading), jakie są jej zalety i ograniczenia (K_W05);

W zakresie umiejętności student/ka potrafi :

- dokonać analizy różnych rodzajów tekstów teoretycznych z zakresu psychoanalizy, teorii feministycznej czy filozofii (K_U02);

- samodzielnie, w sposób twórczy i pogłębiony poddają krytycznej ocenie źródła o charakterze naukowym czy popularnonaukowym z zakresu teorii psychoanalitycznej (K_U01);

- formułować opinie na temat tekstów teoretycznych dotyczących psychoanalitycznego ujęcia płci, wskazując na siłę czy słabość zawartych w nich argumentów (K_U06);

- rozpoznaje miejsce i rolę krytycznej refleksji we współczesnym społeczeństwie (K_U04);

W zakresie kompetencji społecznych student/ka jest gotów/a do:

- świadomego uczestniczenia w dyskusji toczącej się w społeczeństwie obywatelskim (K_K09).

Konwersatorium zaliczane jest na ocenę.

Podstawowym warunkiem otrzymania oceny jest obecność. Możliwe są dwie nieobecności w semestrze i te nie niosą ze sobą konieczności zaliczania pominiętej partii materiału. Trzecia i czwarta nieobecność wymagają już zaliczenia indywidualnego. Powinno się ono odbyć w przeciągu dwóch tygodni od opuszczonego spotkania. Nieprzygotowanie do zajęć traktowane jest tak samo jak nieobecność.

Na ocenę końcową składają się dwa elementy:

1. przygotowanie do zajęć oraz aktywny udział w dyskusjach i analizie tekstów (65% oceny);

2. ustne zaliczenie końcowe polegające na dyskusji na temat wybranego przez studentkę lub studenta tekstu teoretycznego (35% oceny).

Proponowana ocena końcowa będzie stanowiła wypadkową oceniania ciągłego i zaliczenia końcowego. Ocenie ciągłej będzie podlegało studenckie przygotowanie i aktywność na zajęciach. Zaliczenie końcowe odbędzie się w sesji letniej i będzie miało formę ustną.

Wstępny harmonogram zaliczenia końcowego wygląda następująco: cztery tygodnie przed ostatnimi zajęciami uczestniczkom i uczestnikom udostępniony zostanie wybór fragmentów tekstów teoretycznych oraz proponowane terminy zaliczeń. Najpóźniej tydzień przed ostatnimi zajęciami każdy student i każda studentka wybierze do zaliczenia jeden z proponowanych tekstów. Według tego klucza studenci i studentki zostaną podzieleni na grupy zaliczeniowe (3-5 osób).

Zaliczenie końcowe odbędzie się w sesji letniej. Będzie miało formę moderowanej dyskusji w grupie polegającej na wspólnej analizie wybranego wcześniej tekstu. Jej celem będzie krytyczne ustosunkowanie się do zawartej tam propozycji.