Historia starożytna 3006-HST2
Ćwiczenia (CW) Rok akademicki 2020/21

Grupa 0

Patrz niżej część B „Zakres tematów”.

Niezależnie od zestawionych tam lektur wszystkich uczestników zajęć obowiązuje bieżące sprawdzanie wszystkich pojawiających się w źródłach i opracowaniach nazw geograficznych w Atlasie Historii Starożytnej Ludwika Piotrowicza, not biograficznych o autorach źródeł w Słowniku pisarzy antycznych pod red. Anny Świderkówny a niejasnych terminów w zależności od potrzeb w Małej encyklopedii kultury świata antycznego, pod red. Kazimierza Kumanieckiego, Oxford Classical Dictionary wyd. 3 (pod red. S. Hornblowera & A. Spawfortha) lub Der Neue Pauly (istnieje też wersja angielsko-języczna New Pauly)

Najważniejsze lektury pomocnicze:

Niezależnie od opracowań do poszczególnych tematów (patrz poniżej), przy lekturze każdego tekstu źródłowego są Państwo zobowiązani do sprawdzenia wszystkich występujących w tekście, a przedtem Państwu nieznanych, imion, nazw własnych, terminów technicznych, nazw geograficznych (w tym ostatnim wypadku muszą Państwo potrafić wskazać odpowiednie miejsce na mapie świata starożytnego) itp. W przygotowaniu do wszystkich zajęć niezbędne będą zatem m.in. następujące książki:

Encyklopedia sztuki starożytnej (Warszawa, wiele wydań);

P. GRIMAL, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej (Wrocław 1987);

Mała encyklopedia kultury antycznej. A-Z (Warszawa, wiele wydań);

D. SACKS, Encyklopedia świata starożytnych Greków (Warszawa 2001);

Słownik pisarzy antycznych, pod red. A. ŚWIDERKÓWNY (Warszawa, wiele wydań).

Szczególnie ważna jest systematyczna praca z Atlasem do historii starożytnej L. PIOTROWICZA (Warszawa, wiele wydań). Będzie on nam towarzyszył na każdych zajęciach.

Grupa Z I semestr

Podana do każdego tematu

Grupa Z II semestr

Podręczniki ogólne i historii chrześcijaństwa w starożytności:

a) A. Ziółkowski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 2010.

b) A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.

c) K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznan - Gniezno 2016.

d) C. Morrisson (red.), Świat Bizancjum, t. 1: Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, przekł. A Graboń, Kraków 2011.

e) M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

f) M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2010.

g) M. Carry, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu: Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, t. 1-2, przekł. J. Schwakopf, Warsawa 1992.

h) M. Beard, J. North, S. Price, Religie Rzymu. Historia, przekł. zbiorowy pod red. M.J. Baranowskiego i L.Olszewskiego, Oświęcim 2017.

i) E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017.

j) J. Daniélou, H. I. Marrou, wprow. R. Aubert, Historia Kościoła, t. 1: Od początków do roku 600, przekł. M. Tarnowska, Warszawa 1986.

k) M. Jaczynowska, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990.

l) A. Giardina, Człowiek Rzymu, przekł. P. Bravo, Warszawa 2000.

Wprowadzenie do nauk pomocniczych (epigrafika i papirologia):

a) E. Wipszycka (red.) Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. 3: Źródłoznawstwo czasów późnego antyku, Warszawa 1999.

b) J. Kolendo, J. Żelazowski, współpraca E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003.

c) J. Bodel, Świadectwa epigraficzne: historia starożytna w świetle inskrypcji, przekł. A. Baziór, Poznań 2008.

d) A. Świderkówna, Życie codzienne w Egipcie greckich papirusów, Warszawa 2008.

e) A.E. Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, Cambridge 2012.

f) Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford Handbook of Roman Epigraphy, Oxford 2014.

g) R.S. Bagnall, The Oxford Handbook of Papyrlogy, Oxford 2009.

Atlasy:

a) L. M. Piotrowicz, Atlas historii starożytnej, Warszawa 1994.

b) R. J. A. Talbert (wyd.), The Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton - Oxford 2000.

c) Digital Atlas of the Roman Empire (Lund University): http://dare.ht.lu.se/

Ponadto obowiązuje literatura dotycząca zagadnień szczegółowych, omawianych podczas poszczególnych spotkań.

W zakresie wiedzy

- Student zna różnorodne typy źródeł, jakie stoją do dyspozycji historyka starożytnej Grecji, świata hellenistycznego i Rzymu, tak jak dzieła historiograficzne, inskrypcje, dzieła filozoficzne czy rzeźba (K_W08/ P6S_WG, K_W11/ P6S_WG)

- Student wie, jak bardzo właściwe odczytanie źródeł zależy od zrozumienia konwencji, w jakiej zostały sporządzone, i od celu, jakiemu miały służyć. (K_W08/ P6S_WG, K_W11/ P6S_WG)

- Student zna określone informacje o cywilizacji Greków i Rzymian: pojęcia, zdarzenia, daty, nazwy własnych, etc. (K_W08/ P6S_WG, K_W11/ P6S_WG)

W zakresie umiejętności

- Student samodzielnie analizuje różne rodzaje źródeł historycznych (K_U08/ P6S_UW),

- Student śledzi współczesne dyskusje naukowe i kształtuje w sobie umiejętność krytycznego ustosunkowania się nie tylko do samych źródeł, ale także do ich zastanych interpretacji. (K_U08/ P6S_UW)

- Student podejmuje próby badawcze, pracując w grupie (P6S_UU)

W zakresie kompetencji

- Student ma świadomość swojej wiedzy i konieczności jej wzbogacanie (K_K01/P6S_KK)

- Student rozumie znaczenie właściwej analizy tekstów źródłowych dla zrozumienia wagi dziedzictwa kulturowego starożytnej Grecji i Rzymu. (K_K0/P6S_KO)

Grupa 0

Głównym metodologicznym celem zajęć jest zapoznanie uczestników z różnorodnymi rodzajami źródeł pisanych, jakie stoją do dyspozycji historyka starożytnej Grecji, świata hellenistycznego i Rzymu, takimi jak poezja, dzieła historiograficzne, inskrypcje, etc., oraz pokazanie jak bardzo ich właściwe odczytanie zależy od zrozumienia konwencji, w jakiej zostały sporządzone, i od celu, jakiemu miały służyć. W efekcie student ma posiąść umiejętność ich samodzielnej analizy (K_W08, 11, 13/P6S_WG; K_U02, 08/ P6S_UW; K_K01/P6S_KK).

Uczestnik zajęć winien z nich wynieść pewną liczbę informacji o cywilizacji Greków i Rzymian: pojęć, zdarzeń, dat, nazw własnych, etc.

Ważnym elementem zajęć ma być też śledzenie współczesnych dyskusji naukowych, co pomoże uczestnikom kształtować w sobie umiejętność krytycznego ustosunkowania się nie tylko do samych źródeł, ale także do ich zastanych interpretacji.

Grupa Z I semestr

- student analizuje różne typy źródeł;

– rozpoznaje zjawiska historyczne właściwe dla świata greckiego;

– wyjaśnia pojęcia związane z typami ustrojów w miastach greckich;

– rozumie najważniejsze znjawiska związane z grecką religijnością;

- potrafi wskazać na mapie najważniejsze centra świata rzymskiego.

K_W08, 11, 13/P6S_WG; K_U02, 08/ P6S_UW; K_K01/P6S_KK

Grupa Z II semestr

- student analizuje różne typy źródeł;

– rozpoznaje zjawiska historyczne właściwe dla świata greckiego;

– wyjaśnia pojęcia związane z typami ustrojów w miastach grec-kich;

– rozumie najważniejsze znjawiska związane z grecką religijnością;

- potrafi wskazać na mapie najważniejsze centra świata rzymskiego.

K_W08, 11, 13/P6S_WG; K_U02, 08/ P6S_UW; K_K01/P6S_KK

Grupa 0

Poza frekwencją (maksimum jedna nieodrobiona nieobecność w semestrze) podstawowym kryterium oceny poszczególnych uczestników będą obserwacje prowadzącego odnośnie do ich udziału w dyskusji i odpowiedzi na zadawane (także imiennie) pytania. W sytuacjach, gdy nie będzie jasności co do oceny (zwłaszcza w przypadku zbyt ograniczonej aktywności danej osoby w dyskusji) prowadzący rezerwuje sobie prawo do indywidualnego odpytania uczestnika zajęć w trybie dyżuru z całości/części materiału z zajęć. Na koniec drugiego semestru przewidziany jest test ze znajomości mapy świata antycznego w zakresie, w jakim mowa była o nim w trakcie zajęć.

Grupa Z I semestr

Oceniany jest aktywny i kompetentny udział w zajęciach

Grupa Z II semestr

Podstawą do zaliczenia ćwiczeń jest obecność na zajęciach: dopuszczalne są trzy nieobecności w semestrze, z czego dwie muszą być odpracowane na dyżurze.

Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia semestru jest uzyskanie min. 50% punktów na kolokwium z alfabetu (język hebrajski, syriacki lub arabski) i kolokwium z mapy Cesarstwa Rzymskiego.

Ocena końcowa opiera się na aktywnym udziale w dyskusji w trakcie zajęć, na podstawie przygotowania przed zajęciami materiału z zadanych lektur.

W wypadku konieczności prowadzenia zajęć zdalnych, podstawą zaliczenia będzie obecność na wideokonferencjach odbywanych przez platformę Kampus lub przez usługę Google Meet (obowiązuje limit trzech nieobecności, w tym dwóch do odrobienia). Studenci otrzymają też do przygotowania poza zajęciami dwie prace pisemne poświęcone odpowiednio alfabetom niegreckim używanym w Cesarstwie i mapie Cesarstwa.

Grupa 0

Orientacyjny plan zajęć w porządku omawianych źródeł antycznych:

I. ĆWICZENIA 1-2: Zajęcia wstępne — źródłoznawstwo antyczne

Opracowania:

H. PODBIELSKI, „Historia przekazu literatury greckiej”, [w:] Literatura starożytnej Grecji, red. H. Podbielski, t. I (Epika — Liryka — Dramat), Lublin 2005, ss. 9-24;

L.D. REYNOLDS & N.G. WILSON, Skrybowie i uczeni. O tym, w jaki sposób antyczne teksty literackie przetrwały do naszych czasów, Warszawa 2008, ss. 15-68;

E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I (Uwaga! 1. wyd.), Warszawa 1979, ss. 9-37 („Wprowadzenie do źródłoznawstwa antycznego”).

Plan zajęć:

Spotkanie 1:

1) Zajęcia wstępne: biblioteki, lektury pomocnicze, sprawy organizacyjne itp.

Spotkanie 2:

1) Mechanizmy i „progi” selekcji literatury starożytnej – przyczyny oraz warunki przetrwania lub zaginięcia dzieł antycznych.

[lektury: H. PODBIELSKI, „Historia przekazu literatury greckiej”…; L.D. REYNOLDS & N.G. WILSON, Skrybowie i uczeni...; E. WIPSZYCKA, „Wprowadzenie do źródłoznawstwa antycznego”…].

II. ĆWICZENIA 3-6: Władza jednostki, kompetencje wspólnoty, proces decyzyjny, konflikty w Iliadzie (+ Problem warsztatowy: Historyczność świata Homerowego)

Źródła:

Homer, Iliada (w tłum. M. Jeżewskiej) (wiele wydań).

Opracowania:

B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988, ss. 118-126 („Poematy homerowe”);

B. BRAVO, „Polis u Homera”, [w:] Świat antyczny. Stosunki społeczne, ideologia i polityka, religia. Studia ofiarowane Izie Bieżuńskiej-Małowist…, red. B. Bravo, J. Kolendo, W. Lengauer, Warszawa 1988, ss. 17-65;

O. MURRAY, Narodziny Grecji, Warszawa 2005, ss. 52-95;

B. PATZEK, Homer i jego czasy, Warszawa 2007;

T. SINKO, Zarys historii literatury greckiej, Warszawa 1959, t. I, ss. 46-100;

L. TRZCIONKOWSKI, „Historyczne aspekty eposu homeryckiego”, [w:] Literatura starożytnej Grecji, red. H. Podbielski, t. I (Epika — Liryka — Dramat), Lublin 2005, ss. 41-66.

Plan zajęć:

Spotkanie 3 [źródła: Iliada, ks. I-XII]:

1) Przyczyny, przebieg i charakter konfliktu Agamemnona z Achillesem;

2) Pozycja Achillesa w obozie achajskim.

[lektury: B. PATZEK, Homer i jego czasy, ss. 9-18; O. MURRAY, Narodziny Grecji…]

Spotkanie 4 [źródła: całość Iliady]:

1) Inne konflikty jednostek ze wspólnotą w Iliadzie;

2) Charakter władzy Agamemnona;

3) Zgromadzenie i inne instytucje Achajów (sposób działania, kompetencje).

[lektury: B. PATZEK, Homer i jego czasy, ss. 66-93; O. MURRAY, Narodziny Grecji…]

Spotkanie 5 [źródła: całość Iliady]:

1) Kwestia homerycka – geneza oraz charakterystyka poematów Homerowych.

[lektury: B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, Historia starożytnych Greków, t. I, ss. 118-124; B. PATZEK, Homer i jego czasy, ss. 41-65; T. SINKO, Zarys historii literatury greckiej…]

Spotkanie 6 [źródła: całość Iliady]:

1) Problem historyczności świata Homerowego;

2) Podsumowanie zajęć: Achajowie – polis czy monarchia?

[lektury: B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, Historia starożytnych Greków, t. I, ss. 124-126; B. BRAVO, „Polis u Homera”…; O. MURRAY, Narodziny Grecji…; L. TRZCIONKOWSKI, „Historyczne aspekty eposu homeryckiego”]

III. ĆWICZENIA 7-10: Teognis – polis i arystokracja (+ Problem warsztatowy: Poezja biesiadna jako narzędzie walki politycznej)

Źródła:

Wszystkie utwory Teognisa i jemu przypisywane [w:] Liryka starożytnej Grecji, oprac. J. Danielewicz, Warszawa—Poznań 1996 (i późniejsze).

Opracowania:

B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, Historia starożytnych Greków, t. I, Warszawa 1988, ss. 127-157 („Społeczeństwo czasów archaicznych”), ss. 189-212 („Nowe zjawiska w życiu społecznym i w systemie sprawowania władzy…”) oraz ss. 337-347 („Kultura Grecji archaicznej”);

J. DANIELEWICZ, Wstęp („Liryka starożytnej Grecji”) [w:] Liryka starożytnej Grecji, ss. 12-128;

O. MURRAY, Narodziny Grecji, Warszawa 2005, ss. 266-289;

T. SINKO, Zarys historii literatury greckiej, Warszawa 1959, t. I (informacje o Teognisie);

M. WĘCOWSKI, Sympozjon, czyli wspólne picie, Warszawa 2011, s. 39-61.

Plan zajęć:

Spotkanie 7:

1) Liryka grecka, jej gatunki i ich charakterystyka;

2) Okoliczności wykonania oraz publiczność liryki indywidualnej;

3) Sympozjon i styl życia arystokracji.

[lektury: B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, Historia starożytnych Greków…, ss. 337-347; J. DANIELEWICZ, „Wstęp”…; M. WĘCOWSKI, Sympozjon...]

Spotkanie 8 [źródła: wszystkie utwory Teognisa i jemu przypisywane]:

1) Datowanie życia Teognisa;

2) Tło historyczne jego twórczości;

3) Obraz konfliktów społecznych u Teognisa – „bohaterowie negatywni” jego utworów.

[lektury: B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, Historia starożytnych Greków…, ss. 127-157 oraz ss. 189-212; T. SINKO, Zarys historii literatury greckiej…]

Spotkania 9-10 [źródła: wszystkie utwory Teognisa i jemu przypisywane]:

1) Tożsamość arystokraty u Teognisa;

2) Adresaci utworów;

3) Ideał społeczny poety;

4) Cel i przesłanie utworów;

5) Podsumowanie: Poezja biesiadna jako narzędzie walki politycznej.

[lektury: Powtórzenie wszystkich opracowań do tego tematu]

IV. ĆWICZENIA 11-15: Kto to jest demagog? Kleon i Alkibiades u Tukidydesa (+ Problem warsztatowy: Standardy badawcze historiografii starożytnej oraz retoryka w warsztacie historyka antycznego)

Źródła:

Tukidydes, Wojna peloponeska, przeł. K. Kumaniecki, oprac. R. Turasiewicz, (Biblioteka Narodowa „Ossolineum“), Wrocław 1991.

Opracowania:

B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna”, [w:] E. WIPSZYCKA (red.), Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. źródłoznawstwo starożytności klasycznej (wyd. 2. zmienione), Warszawa 2001, t. I/II, ss. 9-39 oraz ss. 71-74 („Herodot”) i ss. 124-128 („Tukidydes”);

B. BRAVO, M. WĘCOWSKI, E. WIPSZYCKA, A. WOLICKI, Historia starożytnych Greków, t. II: Okres klasyczny, Warszawa 2009, ss. 393-402 („Topografia ateńskiej demokracji”), ss. 442-473 („Demokracja ateńska w działaniu”);

R. TURASIEWICZ, „Wstęp”, [w:] Tukidydes, Wojna peloponeska, Wrocław 1991, ss. V-CXXXI.

Plan zajęć:

Spotkanie 11-12 [źródła: Tukidydes, ks. I, rozdz. 1-23]:

1) Gatunki i charakterystyka historiografii antycznej;

2) Początki historiografii greckiej (tzw. „logografowie”, Herodot);

3) Życie Tukidydesa (źródła, problemy datowania życia historyka, stan jego dzieła);

4) Deklaracje programowe Tukidydesa na temat metody i celu badań historycznych;

5) Charakter narracji Tukidydesa, rola mów.

[lektury: B. BRAVO & E. WIPSZYCKA, „Historiografia antyczna”, ss. 9-39 oraz ss. 71-74 i ss. 124-128; B. BRAVO, M. WĘCOWSKI, E. WIPSZYCKA, A. WOLICKI, Historia starożytnych Greków...; R. TURASIEWICZ, „Wstęp”…]

Spotkanie 13-15 [źródła: Tukidydes, cała ks. III; analizować szczegółowo będziemy rozdz. 25-50]:

1) Tło historyczne „Debaty Mityleńskiej”;

2) Kleon historyczny i postać Kleona u Tukidydesa;

3) Przedmiot debaty – problem prawny, mechanizmy decyzyjne;

4) Argumenty Kleona i Diodota; kompozycja obu mów; „mowy podwójne” u Tukidydesa;

5) Kontekst „Debaty Mityleńskiej” w III księdze Wojny peloponeskiej.

[literatura: pozostałe lektury z bibliografii do tego tematu]

„Polityka w świecie rzymskim”

Zajęcia wstępne

- Omówienie kwestii organizacyjnych

- Podstawowe pomoce badawcze historyka starożytnego Rzymu (bibliografia, biblioteki etc.)

Blok 1: Najazd Gallów: religia i polityka w Republice Rzymskiej.

1.1. Najazd Gallów w relacji Polibiusza

- Datowanie najazdu galijskiego (jak starożytni określali daty roczne?)

- Polibiusz i jego źródła informacji

- Dlaczego Polibiusz pisze o najeździe galijskim?

Źródło:

Polibiusz, Dzieje, I.1-6; II.13-35

Opracowania:

Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, I/II2, red. E. Wipszycka, PWN Warszawa 2001, ss. 102-105 (o Polibiuszu); ss. 553-557 (o określaniu dat rocznych w starożytności); F. Walbank, A Historical Commentary on Polybius, vol. I Oxford 1957, repr. 1970 [VIa.1971/1], ss. 1-6 i 26-37.

1.2. Najazd Gallów w relacji Liwiusza

- Liwiusz i jego dzieło

- Konfrontacja przekazu Liwiusza z przekazem Polibiusza

- Problem dwoistego datowania najazdu galijskiego

- Wykorzystanie źródeł archeologicznych w badaniach nad galijskim najazdem.

Źródło:

Liwiusz, Dzieje Rzymu, ks.V.

Opracowania:

Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I/II2, red. E. Wipszycka, PWN Warszawa 2001, ss. 89-93 (o Liwiuszu); ss. 42-45 (o annalistach); ss. 65-66 (o Fabiuszu Piktorze); M. Cary & H. Scullard, Dzieje Rzymu, PIW Warszawa 1992, t. I, ss. 120-129 (o źródłach do wczesnych dziejów Rzymu); T. Cornell, The Beginnings of Rome, London & New York 1995 [VIa.3528a,b] , ss. 313-318 (o najeździe). Z. Woźniak, Wędrówki Celtów i ich odbicie w źródłach archeologicznych, [w:] Wędrówka i etnogeneza w starożytności i średniowieczu, red. M. Salomon, J. Strzelczyk, Kraków 2004, ss. 127-130. (najazd galijski w świetle źródeł archeologicznych)

1.3. Religia a historiozofia: interpretacja najazdu galijskiego w Dziejach Liwiusza.

- Miejsce najazdu galijskiego w sekwencji wypadków opisanych przez Liwiusza

- Dlaczego doszło do najazdu i dlaczego Rzymianie finalnie zwyciężyli?

- Historiozoficzna i teologiczna myśl Liwiusza

Źródło:

Liwiusz, Dzieje Rzymu, ks.V.

Oparcowanie:

W. Liebeschuetz, “The Religious Position of Livy's History”, JRS 57 (1967), ss. 45-55 [zwł. cz. II = ss. 49-51] [dostępne przez JSTOR]

Blok 2: Mechanizmy władzy w Rzymie okresu późnej republiki: kampania wyborcza Marka Tulliusza Cycerona.

2.1. Decyzja o przystąpieniu do wyborów.

- Procedura wyborcza na komicjach centurialnych

- Schemat cursus honorum arystokraty rzymskiego w II-I w p.n.e. i pojęcie homo novus na przykładzie przebiegu kariery Cycerona do 65 r. p.n.e.

- Okoliczności podjęcia przez Cycerona decyzji o ubieganiu się o urząd konsula.

Źródła:

Listy Cycerona do Attyka (I.1 i 2) [w:] Cyceron, Listy do Attyka, tom I (księgi 1-2), przeł. K. Różycka-Tomaszuk, Wrocław 2016, ss. 72-78

Opracowania:

J. Linderski, Rzymskie zgromadzenia wyborcze od Sulli do Cezara, Wrocław 1966, ss. 5-103 (o systemie wyborczym w Rzymie); K. Kumaniecki, Cycero i jego współcześni, Warszawa 1989, ss. 140-168 (= roz. VIII Od pretury do konsulatu) (o kampanii wyborczej Cycerona).

K. Stebnicka, ‘Tu quaeso crebro ad me scribe, vel quod in buccam venerit, czyli pisz do mnie często i o wszystkim’, [w:] Cyceron, Listy do Attyka, tom I (księgi 1-2), przeł. K. Różycka-Tomaszuk, Wrocław 2016, ss. 15-50 (o korespondencji Cycerona z Attykiem)

2.2. Elekcja.

- Przebieg kampanii wyborczej w wyborach konsulów na 63 r. p.n.e. ze szczególnym i jej rezultat

- Relacje między kandydatami w trakcie kampanii

Źródła:

Fragmenty komentarza Q. Askoniusza Pedianusa do mowy In toga candida, [w:] Wybór źródeł do historii starożytnej, red. A.S. Chankowski, Warszawa 1995, ss. 157-165.

Opracowanie:

J. Wikarjak, „Kampania przedwyborcza Cycerona w roku 65/64 p.n.e.”, Meander 19 (1964), ss. 241-254.

Blok 3: Budowa sukcesji: Res Gestae Divi Augusti.

3.1. Okoliczności powstania tekstu, jego charakter i transmisja.

- Historia powstania i transmisji Res Gestae.

- Próba określenia gatunku literackiego.

Źródła:

Res Gestae Divi Augusti, [w:] Wybór źródeł do historii starożytnej, red. A.S. Chankowski, Warszawa 1995, ss. 170-184; Swetoniusz, Boski August, 101.

Opracowania:

anglojęzyczni: P.A. Brunt & J.M. Moore, Res Gestae Divi Augusti, Oxford 1967 [VIb.1289]; francuskojęzyczni: P. Gagé, Res Gestae Divi Augusti, Paris 1935, ss. 3-60 [VIb.100] lub J. Scheid, Res Gestae Divi Augusti, Paris 2007, ss. VII-XXXVI [BL.VIb.110; jest też drugi egzemplarz w BUW]; włoskojęzyczni: G.G. Belloni, Le „Res Gestae Divi Augusti”: il nuovo regime e la nuova urbe, Milano 1987, ss. 41-60 [BUW Wolny Dostęp]

3.2. Propaganda Augusta. Przemilczenia, eksponowanie i fałsz historyczny w Res Gestae.

- Tendencyjna wizja przeszłości w Res Gestae.

- Prospektywna funkcja Res Gestae.

- Legitymizacja władzy dynastii julijskiej.

Źródło:

Res Gestae Divi Augusti, [w:] Wybór źródeł do historii starożytnej, red. A.S. Chankowski, Warszawa 1995, ss. 170-184.

Opracowania:

Szczegółowe komentarze do Res Gestae w opracowaniach wymienionych w IV.1, i ogólnie o czasach Augusta: M. Cary & H. Scullard, Dzieje Rzymu, PIW Warszawa 1992, t. II, ss. 7-70 lub A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, ss. 360-400.

Blok 4: Rzymska arystokracja urzędnicza epoki Cesarstwa. Inskrypcje z cursus honorum.

4.1. Cursus honorum Pliniusza Młodszego.

- Źródła inskrypcyjne: charakterystyka formalna i treściowa.

- Stan senatorski jako następca nobilitas na przykładzie cursus honorum Pliniusza: kontynuacja i zmiana.

- Publiczny wizerunek członka stanu senatorskiego.

Źródło:

CIL V 5262 = ILS / Dessau, nr 2927 [VIa.2927/1] ss. 570-571 = E. Wipszycka, Wprowadzenie do ćwiczeń z historii starożytnej Grecji i Rzymu, Białystok 1978, ss. 140-141.

Opracowania:

Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. I/II2, red. E. Wipszycka, PWN Warszawa 2001, ss. 131-153 i 186-245; Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, Warszawa 1982, Lidia Winniczuk, Pliniusz Młodszy w świetle swoich listów i mów, Warszawa 1987 (o Pliniuszu).

4.2. Ekwici rzymscy podporą cesarza: cursus honorum Marka Petroniusza.

- Stan ekwicki jako rzeczywista administracja Cesarstwa.

- Formacje i struktura dowódcza armii rzymskiej.

- Publiczny wizerunek ekwity.

Źródło:

CIL VI 1625b = Pflaum 117 = E. Wipszycka, Wprowadzenie do ćwiczeń z historii starożytnej Grecji i Rzymu, Białystok 1978, s. 142.

Opracowania:

Vademecum… jak w poprzednim punkcie; o Petroniuszu RE / Kleine Pauly / Neue Pauly s.v. Petronius oraz H. Pflaum, Carrières procuratoriennes équestres sous le Haut Empire, I-IV, Paris 1960-1961, t. I, ss. 283-286 [VIa.924]; E. Dąbrowa, „Organizacja armii rzymskiej w okresie wczesnego Cesarstwa”, [w:] Starożytny Rzym we współczesnych badaniach, red. J. Wolski et al., Kraków 1994, ss. 105-119 (o formacjach wojskowych).

4.2.2. Ekwici rzymscy podporą cesarza: cursus honorum Marcusa Statiusa.

- Kariera Stacjusza na tle wielkich wydarzeń epoki.

Źródło:

CIL VI 1523 = Pflaum 136 = E. Wipszycka, Wprowadzenie do ćwiczeń z historii starożytnej Grecji i Rzymu, Białystok 1978, s. 142.

Opracowania:

Vademecum… jak wyżej i o Stacjuszu: RE / Kleine Pauly / Neue Pauly s.v. Statius. Proszę też spróbować coś znaleźć przez indeks osobowy [w:] A. Birley, Hadrian, PIW Warszawa 1997.

Blok 5: Polityka państwa rzymskiego wobec chrześcijaństwa:

5.1 Pliniusz Młodszy jako namiestnik Pontu i Bitynii.

- Postawy władzy rzymskiej a postawy społeczeństwa wobec chrześcijan

- Elementy dyskusji współczesnych badaczy: prawne aspekty prześladowań.

- Rozpowszechnienie chrześcijaństwa na przełomie I i II w.: próba oszacowania na podstawie listu Pliniusza

- Cesarz i jego urzędnik.

Źródło:

Korespondencja Pliniusza z Trajanem w E. Wipszycka, Wprowadzenie do ćwiczeń z historii starożytnej Grecji i Rzymu, Białystok 1978, ss. 155-156.

Opracowania:

Męczennicy, red. E. Wipszycka & ks. M. Starowieyski, Znak Warszawa 1991, ss. 15-142; A.N. Sherwin-White, The Letters of Pliny, Oxford 1966, ss. 691-712 (= komentarz do listów X.96 i 97) [VIa.1900]; Lidia Winniczuk, Pliniusz Młodszy w świetle swoich listów i mów, Warszawa 1987 roz. „Pliniusz w Bitynii” (szersze tło namiestnictwa Pliniusza)

5.2 Prześladowania widziane oczyma chrześcijan: męczeństwo św. Polikarpa.

- Literatura o męczeństwie jako twórczość teologiczna

- Literatura o męczeństwie a gatunki literackie; próba rekonstrukcji historii tekstu Męczeństwa świętego Polikarpa.

- Okoliczności i przebieg prześladowań w Smyrnie: poganie i administracja Cesarstwa wobec chrześcijan.

- Stosunek chrześcijan do władzy rzymskiej, rzymskiego społeczeństwa i upadłych współbraci (problem montanizmu).

Źródła:

(a) Męczeństwo św. Polikarpa, [w:] Męczennicy, red. E. Wipszycka & ks. M. Starowieyski, Znak Warszawa 1991, ss. 185-202; [W.XVIIIb.416] (b) jedna z Ewangelii (do wyboru).

Opracowania:

RE lub Kleine Pauly s.v. L. Statius Quadratus (o dacie męczeństwa); E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, PIW 1994, ss. 318-327 [XVIIIa.2233] (o Polikarpie i kulcie świętych).

[Uwaga! Przewidywany jest ew. krótki referat na temat okoliczności męczeństwa Polikarpa na podstawie: P. Kertesz, „The Imperial Roman Government and the Christian Church I. From Nero to the Severi”, ANRW II.23.1, ss. 247-315 (tylko ss. 297-304 czyli roz. „Marcus Aurelius, an Edict, and a senatusconsultum”) [VIa.2266/2-23(1)]]

Zajęcia końcowe.

1. Test z mapy.

2. Wypełnianie ankiet.

3. Wystawienie ocen.

Grupa Z I semestr

Podany do każdego tematu

Grupa Z II semestr

1. Zajęcia wprowadzające, omówienie podręczników i pomocy naukowych.

Już na pierwsze zajęcia proszę o zapoznanie się z rozdziałami: L. Mrozewicz, „Przedsłowie: Karl Christ i Rzym nieprzemijający”, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznan - Gniezno 2016, s. 11–23 oraz K. Christ, „Wstęp”, [w:] Tamże, s. 27–42.

2–3. Założenie Rzymu w przekazach literackich później republiki i wczesnego cesarstwa i w źródłach materialnych

a) wybrane źródła literackie:

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta: księgi I-V, przeł. A. Kościółek, wstęp J. Wolski, oprac. M. Brożek, Wrocław 1968, księga I.

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, I 72-90.

Plutrach, Żywot Romulusa w: Tenże, Żywoty równoległe. t. 1: Tezeusz - Romulus i ich porównanie, Likurg - Numa i ich porównanie, przekł. i wstęp K. Korus, przyp. i koment. L. Trzcionkowski i K. Korus, Warszawa 2004, s. 128–186.

Cyceron, De republica, księga II – Marek Tuliusz Cyceron, O państwie, O prawach, przekł. I. Żółtowska, Kęty 1999.

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 1–26, 48–80, 399–402.

G. Forsythe, A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First Punic War, Berkely - Los Angeles - London 2005, 59–77 oraz s. 369–370.

Cambridge Ancient History, t. 7/2, s. 347-350.

T. Venning (red.), A Chrolonogy of the Roman Empire, London - New York 2011, s. 1-20.

b) archeologia: A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–47.

A. Ziółkowski, „"Mur Palatyński" i Porta Mugonia. Krytyka pewnej identyfikacji”, Roczniki Humanistyczne 51 (2003) s. 19-41.

A. Ziółkowski, „Primordia Urbis”, [w:] J. Wolski, T. Kotula, A. Kunisz, Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo - Społeczeństwo - Gospodarka. Liber in memoriam Lodovici Piotrowicz, Kraków 1994, s. 11-48.

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 26–30.

4. Caelius Vibenna i alternatywna tradycja antykwarystyczna

Źródła:

Varro, De lingua latina 5.46 [A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 51, 93-99]

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, ks. II 36.2

Verrius Flaccus/Paulus/Festus, s.v. Caelius mons (W.M. Lindsay (ed.), Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt; Cum Pauli epitome, Lipsiae 1997, s. 38, ll. 26-29; s. 486 L, s.v. Tuscum vicum)

Tacitus, Annales IV 65 [S. Hammer (ed. i przekł.), Tacyt. Dzieła, t. 1, Warszawa 1957, s. 253]

Mowa cesarza Claudiusa na Tablicy z Lyonu (Oratio Claudii de iure honorum Gallis dando), CIL XIII 1668 [17-22] = ILS 212 [I.9-27]

malowidło z grobu François w Vulci

Literatura:

T.J. Cornell "Who was Servius Tullius?", [w:] Tenże, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars, London – New York 1995, s. 130-141.

K. Kokoszkiewicz, "Wstęp", [w:] A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 17-40.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–30.

5-6. Graffiti w świecie rzymskim a poezja neoteryków i elegików

a) poezja neoteryków i elegików w badaniu życia codziennego

Źródło:

Wybrane utwory Catullusa (np. Cat. 1, 15, 23, 28, 33, 69, 70, 71, 95, 114) za: Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, wstęp A. Klęczar, Kraków 2013.

Literatura:

A. Klęczar, „Wstęp”, [w:] Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, Kraków 2013, s. 7-196.

K. Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977, s. 51-90.

M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w Starożytności. Zarys, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969, s. 201-218, 272-275.

J. Rauk, "Time and history in Catullus 1", The Classical World 90/5 (1997), s. 319-332 – ideał neoteryka

M. Marsilio, K. Podlesney, "Poverty and poetic rivalry in Catullus", Acta Classica 49 (2006), s. 167-181

D. Kutzko, "Catullus 69 and 71: Goat, gout, and veneral disease", The Classical World 101/4 (2008), s. 443-452

b) Graffiti z Pompejów

Źródło: wybrane graffiti z CIL IV oraz „Inskrypcje wyborcze z Pompejów”, [w:] A. Chankowski, Wybór źródeł do historii starożytnej, Warszawa 1995, s. 189-190

Literatura:

A. Wypustek, Rzymskie graffiti seksualne, erotyczne i miłosne z Pompejów i Herkulanum, Warszawa 2019.

R. Étienne, Życie codzienne w Pompejach, przekł. T. Kotula, Warszawa 1971, s. 11-36, 99-109, 254-257, 280-282.

Rozdziały: „Introduction”, „Gender and Genre: The Case of CIL 4. 5296” i „Poetic Politics, Political Poetics”, w K. Milnor, Graffiti and the Literary Landscape in Roman Pompeii, Oxford 2014.

7. Horacego Carmen saeculare i wizja przyszłości Rzymu Oktawiana Augusta

Źródło:

Horacy, Dzieła wszystkie: Pieśni (Ody), Jamby (Epody), Pieśń wieku, Gawędy (Satyry), Listy, Sztuka poetycka, przekł., oprac. i aneks A. Lam, Pułtusk 2010.

Horacy, Pieśni, Pieśń wieku, Jamby, Gawędy, Listy, Sztuka poetycka, przekł., wstęp i koment. A. Lam, Warszawa 1996.

Horacy, Pieśni, Pieśń stuletnia, przekł. i wstęp S. Gołębiowski, Warszawa 1980.

Literatura:

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999, s. 161-170, 171-239.

J. Krókowski, „Wstęp”, w: Horacy. Wybór poezji, Wrocław 1975, s. III-LIV.

M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w Starożytności. Zarys, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969, s. 241-243, 247-254, 261-266, 289-294.

M. Cytowska, H. Szelest, Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa 1990, s. 155-257 (szczeg. 205-206).

J.K. Newman, Augustus and the New Poetry, Bruxelles-Berchem 1967.

D. Barker, 'The Golden Age is proclaimed'? The carmen saeculare and the renascence of the golden race, The Classical Quarterly 46/2 (1996), s. 434-446.

M.C.J. Putnam, Horace's Carmen Saeculare: Ritual, Magic, and the Poet's Art, New Haven 2001.

M.C.J. Putnam, Artifices of Eternity: Horace's Fourth Book of Odes, London 1986.

8. Divi Augusti Res gestae i pogrzeb Augusta

Źródła:

S. Mitchell, D. French, The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ancyra), t. 1, München 2012.

J. Scheid (ed.), Res gestae divi Augusti. Hauts faits du divin Augustus, BL, Paris 2007.

P.A. Brunt, J.M. Moore (ed.), Res gestae divi Augusti. The Achievements of the Divine Augustus, Oxford 1986.

Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, t. 1, przekł. wstęp i koment. J. Niemirska-Pliszczyńska, przedm. J. Wolski, Wrocław - Warszawa 2004 [lub inne wydania] – rozdział „Boski August”.

tzw. „wielka kamea Francji”

Literatura:

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Oszewski, Poznań 1999, s. 80–84.

9-11. Cursus honorum senatorów, ekwitów, inskrypcje cesarskie

Źródła:

wybrane inskrypcje honoryfikacyjne dla senatorów, ekwitów i urzędników municypalnych z ILS i CIL, w tym „Tarcza z Arles”.

Literatura:

K. Królczyk, J. Trynkowski, „Inskrypcje łacińskie” [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej, red. E. Wipszycka, t. I/II, Warszawa 2001, s. 186-252.

J. Żelazowski, „Aneks: Wykaz skrótów epigraficznych”, [w:] J. Kolendo, J. Żelazowski, E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003, s. 205-230.

Rozdział „Problemy metodologiczne. Wybrane kwestie”, [w:] K. Kłodziński, Officium a rationibus. Studium z dziejów administracji rzymskiej w okresie pryncypatu, Toruń 2017, s. 33-44.

J. Żelazowski, „Tytulatura cesarska”, [w:] J. Kolendo, J. Żelazowski, E. Bunsch, Teksty i pomniki. Zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003, s. 110-118.

Rozdział „Ustrój społeczny Rzymu w okresie pryncypatu”, [w:] G. Alföldy, Historia społeczna starożytnego Rzymu, przekł. A. Gierlińska, Poznań 2011, s. 189-307.

12. Źródła dokumentarne z rzymskiego Bliskiego Wschodu: archiwum Babathy i Salome Komaïse

Źródła: wybrane dokumenty (kontrakty małżeńskie) z Y. Yadin i inni (wyd.), The Documents from the Bar Kokhba Period in the Cave of Letters: Hebrew, Aramaic and Nabatean-Aramaic Papyri, t. 1-3, Jerusalem 1989-2002 oraz H.M. Cotton, A. Yardeni, Aramaic, Hebrew, and Greek Documentary Texts from Naḥal Ḥever and other Sites, Oxford 1997.

Literatura:

J. Urbanik, T. Markiewicz, „Babatha, Selampsione i ich archiwa — greckie papirusy znad Morza Martwego”, Nowy Filomata 4.2 (2000), 149-160.

Ph. F. Esler, Babatha's Orchard: The Yadin Papyri and an Ancient Jewish Family Tale Retold, Oxford 2017.

K. Czajkowski, Localized Law: The Babatha and Salome Komaise Archives, Oxford 2017.

M. Sartre, Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e. – 235 r. n.e.), przekł. S. Rościcki, red. naukowa K. Nawotka, Wrocław 1997.

13-15. Prześladowania chrześcijan (męczeństwo Polikarpa):

Źródła:

Euzebiusz, Historia kościelna, księga IV 14-15.

„Męczeństwo Polikarpa” [w:] M. Starowieyski, E. Wipszycka, Męczennicy, Kraków 1991, s. 186–202.

M. Staniszweski (przeł.), „Akta męczeństwa Fileasza, biskupa Thmuis”, [w:] A. S. Chankowski (red.), Wybór źródeł do historii starożytnej, Warszawa 1995, s. 191–199

Literatura:

J. Kozłowski, „‘... i ujrzał swoją poduszkę...’ – propozycja interpretacji wizji Polikarpa w Martyrium Policarpi 5,2, U Schyłku Starożytności. Studia Źrodłoznawcze 8 (2009), 65–78.

J. Kozłowski, „Datowanie Martyrium Polycarpi w świetle zależności od De Morte Peregrini i Fugitivi Lukiana z Samostaty”, U schyłku starożytności - Studia źródłoznawcze 7 (2008), 64–86.

C.R. Moss, „On the dating of Polycarp: Rethinking the place of the Martyrdom of Polycarp in the History of Christianity”, Early Christianity 1 (2010), 539–574.

E. Wipszycka, „Prześladowania”, [w:] Taż, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2006, s. 93–118.

A. Ziółkowski, „Źródła kryzysu cesarstwa rzymskiego w III wieku”, U Schyłku Starożytności. Studia Źródłoznawcze 7 (2008), 264–285.

Sytuację w Egipcie omawia: E. Wipszycka, „Prześladowanie Wielkie”, [w:] Taż, Chrześcijaństwo starożytnego Egiptu, Tyniec 2018, s. 91–96

Sytuację ogólną prześladowań Tetrarchów przedstawia: S. Mitchell, „Maximinus and the Christians in AD 312: A new Latin inscription”, The Journal of Roman Studies 78 (1988), 105–124 [szczególnie s. 111–124 (podrozdziały: Emperors and Christians 303–313 i The rescript of 312)].

Grupa 0

Zajęcia są prowadzone w formie dyskusji. W optymistycznym wariancie rolą prowadzącego będzie sformułowanie problemów, moderowanie dyskusji i jej podsumowanie. Dla osób, które chcą się wykazać, przewidywane są referaty (sprawozdanie z lektury obcojęzycznej). Na koniec semestru odbędzie się sprawdzian ze znajomości mapy (mapa Grecji właściwej i mapa greckiej kolonizacji). Nieobecności (powyżej jednej) studenci będą zaliczać w formie rozmowy indywidualnej na dyżurach.

Grupa Z I semestr

Praca ze studentami polega na krytycznej i analitycznej lekturze tekstów źródłowych.

Grupa Z II semestr

Zajęcia są poświęcone pracy ze źródłami do wybranych kluczowych zagadnień z zakresu historii starożytnej Grecji od epoki brązu do epoki hellenistycznej. Studenci samodzielnie przygotowują materiał źródłowy i literaturę przedmiotu przed zajęciami. Następnie w trakcie zajęć, pod kierunkiem prowadzącego, prowadzą analizę krytyczną źródeł z wykorzystaniem wiedzy zbudowanej na podstawie literatury przedmiotu.

Ćwiczenia zapoznają studentów z możliwościami i ograniczeniami wykorzystania podstawowych źródeł historiograficznych i literatury antycznej do poszerzania naszej wiedzy o przeszłości, a także uczą ich konfrontowania ze źródłami materialnymi, ikonograficznymi i epigraficznymi.

W wypadku konieczności prowadzenia zajęć zdalnych, zajęcia będą odbywać się na platformie Kampus lub przez usługę Google Meet, w formie cotygodniowych wideokonferencji.